Yillarda aqsh dagi siyosiy vaziyat reja. I. Kirish. II. Asosiy qism

5.T.Ruzveltning ichki siyosati . 
Amerika kapitalizmi tez rivojlanganligi uchun ham imperializm davrida 
AQSHda kapitalizmning tekinxo`rligi va chirishi Shunday bir tarzda ifodalandiki, 
gigant trestlar o`zlari belgilagan narxlarni saqlab qolish uchun kurashib, ko`pincha 
yangi kashfiyotlar va ixtirolar qildilar. Amerika kapitalizmining tekinxo`rligi va 
chirishi, sanoat va qishloq xo`jaligining notekis rivojlanishida, sanoatning ayrim 
tarmoqlari va mamlakat ayrim rayonlarining notekis rivojlanishida, kapitalizmning 
doimiy yo`ldoshi bo`lgan krizislarning va ishlab chiqarish anarxiasining kuchayib 
ketishida, mustamlakalar va yarim mustamlakalardagi xalqlarni ezish kuchayib 
borayotganligida - mana shularning hammasida namoyon bo`laverdi. 
XIX asrning oxirida Ispaniya - Amerika urushi boshlanib ketdi. Bu urushning 
boshlanishga tashqi bahona shu bo`ldiki, Ispaniya Kubada o`z vatanining mustaqilligi 
uchun kurashayotgan qo`zg’alonchilarga qarshi urush olib bormoqda edi. 
AQSH Kubadagi va Ispaniyaning boshqa mamlakatlardagi - Filippin 
orollaridagi milliy ozodlik harakatidan o`z maqsadi yo`lida foydalanib kelmoqchi 
bo`ldi. 
AQSH Kubani bosib olish rejalarini bir necha o`n yildan beri tayyorlab 
kelmoqda edi. Bu orolning boyligi, unda bir qancha portlar borligi va orolning strategik 
mavqei AQSH davlat doiralarining e`tiborini jalb qilmasligi mumkin emas 
edi. Ispaniya bilan urush boshlashmasdan oldin Amerika kapitalistlari Kubadagi 
plantatsiyalarga konlar va temir yo`llarga 50 million dollarga yaqin mablag’ sarflab 
qo`ygan edilar. 
AQSH Kubadagi voqealarni juda sinchiklab kuzatib turdilar. Qo`zg’alonchilarga 
xayrixoh bo`lgan progressiv elementlar, AQSH Kubaning inqlobiy hukumatini tanidi 
va 
bu 
hukumatga 
ma`naviy 
hamda 
moliyaviy 
yordam 
beradi, deb umidvor bo`lgan edilar. Amerikaning progressiv tashkilotlari qo`zg’olon 

---

ko`targan kubaliklarning vakillari bilan aloqa bog’lab, ularning AQSH dan qurol yaroq 
va oziq-ovqat sotib olishlariga yordamlashishga ko`p harakat qildilar. 
Biroq AQSH hukumati Kubadagi qo`zg’olonchilarning «g’alaba qilishidan 
qo`rqqan moliyaviy guruhlar bilan inoq bo`lganligi sababli qo`zg’olonchilarni 
urushuvchi tomon deb tanishdan bosh tortdi. Xerst va Pulitser boshchiligidagi sotqin 
matbuotchilar movinistik propaganda avj oldirishga intilib, Kubadagi AQSH fuqarolari 
ko`p talofot bermoqda deb shovqin-suron ko`tardi. AQSH fuqarolaridan turmalarda va 
qamoq lagerlarida qamalib yotgan kishilarni munofiqlik bilan himoya qildi. AQSH 
hukumati ispanlarning Kubada qilayotgan zulm va vahshiyliklariga qarshi bir necha 
marta norozilik notalari yubordi. Hammasi bo`lib uch oy davom etgan urush Ispaniya 
monarxiyasining zaifligini va ichdan chiriganligini yaqqol ko`rsatdi. Ispaniya floti 
eskirgan kemalardan iborat bo`lib, yaxshi qurollanmagan va intizomsiz edi.
1
Ispanlarning Kubadagi 200 ming kishilik armiyasi kuchsizlanib qolgan edi, 
Kuba partizanlarining qahramonlarcha ko`rsatayotgan qarshiligi bu armiyaning qo`lini 
band qilib qo`ygan edi. Shuning uchun ham Amerika qo`shinlari Santyagoga 
yaqinlashib kelganlarida ispanlar ularga qarshi faqat 12 ming soldatni ro`para qila 
oldilar. Amerika davlati Manil ko`rfazida ispanlarning eskadrasini tor-mor keltirdi. 
Ispanlarning Santyago portidan qutulib chiqqan ikkinchi eskadrasini ham 
Amerika floti tor-mor qildi. 15-iyulda Amerika qo`shinlari Kuba qo`zg’olonchilarining 
aktiv yordami bilan Santyagoni ishg’ol qildilar. 
Ispaniya mag’lubiyatga uchradi va sulh tuzishga majbur bo`ldi. 1898 yil 10 
dekabrda Parijda tuzilgan sulh shartnomasiga muvofiq AQSH Filippin orollarini, 
Puerto-Riko va Guam orollarini oldi. AQSH Ispaniyaga Filippin uchun 20 million 
dollor pul berdi. Bundan tashqari, Ispaniya Kuba oroliga bo`lgan o`zining hamma 
da`volaridan voz kechdi. 
1.
Центрально-Восточная Европа во второй половине XX века, т.2. М., 2001. 
Qog’ozdagina mustaqillik olgan Kuba respublika bo`lib qoldi va AQSH protektorati 
ostiga o`tdi. 

---

Gavay orollari batamom anneksiya qilib olinganligi Ispaniya bilan bo`lgan urush 
natijalaridan biri bo`ldi. 1898-yil 12-avgustda kongress birlashgan rezolyutsiya qabul 
qildi. Bu rezolyutsiyada Gavay orollari "AQSH hududining bir qismi" tariqasida 
anneksiya qilinganligi, bojlar bekor qilinganligi va Gavay orollaridagi Xitoylarning 
AQSHga kelishi taqiqlanganligi aytilgan edi. 
Ispaniya-Amerika urushi Samoa masalasini hal qilishni ham tezlashtirdi. 1899-
yil dekabrida tuzilgan shartnoma uch davlatning birgalikdagi protektoratiga xotima 
berdi. 
Ikkinchi marta saylangan Mak-Kinli 1901-yil 4-martda prezidentlik vazifasini 
bajarishga 
kirishdi. 
Mak-Kinli 
6-sentyabrda 
Bufaloga 
borib 
panomerika 
vistavkasini ko`rayotgan vaqtida bir anarxist unga suiqasd qildi va 14-setyabrda Mak-
Kinli o`ldi. Konstitutsiyaga muvofiq vitseprezident Teodor Ruzvelt yangi saylovlar 
o`tkazilguncha prezidentlik vazifasini bajarishga kirishdi. Ashaddiy eskpansiyachi 
Ruzvelt aktiv tashqi siyosat o`tkazishga, AQSH ning qurolli kuchlarini ko`paytirishga, 
ayniqsa katta harbiy dengiz floti qurishga kirishdi. Ruzvelt AQSH agressiv 
doiralarining vakili edi va faqat G’arbiy yarim sharda AQSH ning gegemonligini 
o`rnatishgina orzu qilib qolmasdan, shu bilan birga AQSH ning butun dunyoga 
hukmron bo`lishini ham orzu qilardi. Davlat apparatining hamma bug’inlarida avj olib 
ketgan korrupsiya, poraxo`rlik va buzilish hamda monopoliyalarning zulmi mayda va 
o`rta burjuaziya saflarida norozilikni vujudga keltirdi. "Axlat tozaluvchilar" deb nom 
berilgan bir guruh yozuvchilar va publitsistlar mamlakatning siyosiy va iqtisodiy 
hayotida avj olib ketgan korruptsiyani fosh qilib tashladi. Chunonchi, Ida Tarbell bir 
qancha maqolalar e`lon qilib, "standart oyl" trestining o`z raqiblarini yo`qotish, 
mamlakatning tabiiy boyliklarini bosib olish va sud organlarini sotib olish uchun 
qo`llanayotgan korrupsiya metodlarini fosh qilib tashladi. Progressiv siyosiy 
arboblarining bir guruhi burjua islohotlari o`tkazishi uchun agitatsiya olib bordi. Bu 
guruh markazdagi va joylardagi hukumat apparatini demokratlashtirishni, senatorlarni 
to`ppa-to`g’ri saylashni, xotinlar va bolalar mehnatini ekspluatatsiya qilishni 

---

cheklaydigan qonunlar qabul qilishni, temir yo`llarni, banklarni va moliyani davlat 
qo`liga o`tkazishni talab qildilar. 
Teodor Ruzvelt o`zining ichki siyosatida mana shularning hammasini hisobga 
olmasligi mumkin emas edi. Monopoliyalarning zulmi natijasida vujudga kelayotgan 
qiyinchiliklardan ommaning e`tiborini chalg’itishga urinayotgan Ruzvelt trestlarning 
"yomon jihatlarini" cheklaydigan tadbirlar o`tkazishni taklif qildi. Trestlarga qarshi 
juda ko`p sud yig’ilishlari o`tkazildi. Trestlarning ba`zi rahbarlari sud javobgarligiga 
tortildi. Biroq, ana shunday har qancha "kurash" olib borilgan bo`lsa ham, natijada 
trestlar oz-moz shtraf to`lash bilan qutilib qolaverdilar. Trestlarning o`sishi davom etdi 
va ular mustahkamlanaverdi. 
1904-yil oxirida T.Ruzvelt yana prezidentlikka saylandi. T.Ruzvelt o`zining bu 
saylanishini o`zi o`tkazayotgan siyosatning ma`qullanishi va bu siyosatni davom 
ettirishga rag’batlantirish deb bildi. Moliya oligarxiyasi uning faoliyatini haqiqatdan 
ma`qullamoqda 
edi.Po`lat trestining boshlig’i Morgan Ruzvelt foydasiga 
o`tkazilgan saylov kompaniyasiga 150 ming dollar sarfladi. 
Mamlakatning tabiiy boyliklarini muhofaza qilish masalasi o`sha vaqtda katta 
ahamiyatga ega bo`lib qoldi. Ayrim shaxslar pora berib sotib olayotgan hukumat 
ma`murlarining yordami bilan yerlarni va boshqa tabiiy boyliklarini yirtqichlarga 
ekspluatatsiya qilish natijasida mamlakatning tabiiy boyliklari juda ko`p miqdorda 
nobud bo`lmoqda edi. Progressiv elementlar bu masalaga hukumatning aralashuvini 
talab qildilar. T.Ruzvelt sotilmagan 150 million akr yerni, shuningdek Alyaskadagi va 
Shimoliy - g’arbdagi 85 million akr yerni daxlsiz davlat fondi deb e`lon qildi, shu 
yerlardagi mineral va suv resurslarini o`rganishni AQSH ning geologiya 
departamentiga topshirdi. Mamlakatning tabiiy boyliklarini muhofaza qilish milliy 
komissiyasi tuzildi. 1908-yil oxirida Vilyam Govard Taft prezidentlikka saylandi. 
Korporatsiyalar ishi bilan shug’ullanuvchi katta yurist bo`lgan Taft Filippin 
komissiyasiga boshchilik qilgan edi, so`ngra esa orollar gubernatori bo`lib turgan 
vaqtda Filippin xalqining milliy ozodlik kurashini bostirgan edi. U Filippindagi mana 
shu "muvaffaqiyatlari" tufayli Ruzvelt hukumatida harbiy ministr bo`lib olgan edi. 

---

Taft Ruzveltning hamda Rokfeller boshchiligidagi yirik sanoatchilar va 
monopoliyachilarning yordami bilan prezidentlikka saylandi. 
Taft yirik trestlarning tipik advokati, nihoyat darajada konservator bo`lib, 
mamlakatdagi moliya oligarxiyasining talablarini hech so`zsiz bajarardi. Morgan 
tipidagi yirik magnatlar bilan o`zining aloqalarini niqoblashga mohir bo`lgan 
Ruzveltdan Taftning farqi shu ediki, Taft trestlar bilan o`zining munosabatlarini 
yashirishni lozim topmas edi. Ruzveltning demogogiyadan iborat harakatlari mayda 
burjua oppozitsiyasini trest kapitali bilan murosaga olib kelishga va ishchilar 
harakatining rivojlanishiga to`sqinlik qilishga qaratilgan edi. Ruzvelt respublikachilar 
partiyasidagi bir-biriga zid unsurlarni juda ustalik bilan murosaa qildirardi. O`zining 
oshkora reaksionligi bilan Ruzvel’dan farq qilgan Taft burjua partiyasiga rahbarlik 
qilish uchun zarur bo`lgan qobiliyatlardan mahrum edi. 1912 yildan keyin Ruzvelt 
Taftga baho berib, "u yaxshi leytenant bo`lsa ham lekin, yomon kapitan edi" deganligi 
bejiz emas edi. 
Taft siyosatidan norozilik mamlakatning tabiiy boyliklarini muhofaza qilish 
masalasida ayniqsa keskin namoyon bo`ldi. Ichki ishlar ministri Ballinjer yerlarni olib, 
davlat fondiga topshirish to`g’risidagi ba`zi buyruqlarni, bu buyruqlar go`yo yetarli 
ravishda rasmiylashtirilmagan degan vaj bilan bekor qildi. Oradan sal vaqt o`tmay 
o`rmonlar boshqarmasining boshlig’i Jifford Pinchot va ichki ishlar ministrligining 
xizmatchisi Glevis Ballinjerni davlatga qarashli yerlarni asosan Alyaska yerlarini 
Morgan Gugenxeym sindikatiga juda arzon narx bilan sotib yubordi, deb 
aybladilar. Taft Ballinjerni yoqlab chiqdi. Pinchon iste`fo berishga majbur bo`ldi. 
Taft "trestlarni ta`kid etishdi" o`z o`tmishdoshiga taqlid qilib, yirik trestlarga 
qarshi sudda 45 ta ish qo`zg’atdi, bu trestlar orasida o`zi tashkil topgan kundan boshlab 
dastlabki 10 yil ichida hech kim daxl qilmagan AQSH po`lat tresti ham bor edi. Po`lat 
trestiga qarshi ish qo`zg’atilganligidan Ruzvelt norozi bo`lib, Taft mening kabinetim 
a`zosi bo`lib turgan vaqtida Po`lat trestining tashkil etilishiga qarshi e`tiroz 
bildirmagan edi, degan edi. 

---

Shuni aytib o`tish kerakki, Taft ma`muriyati tomonidan trestlarga qarshi sudda 
ishlar qo`zg’atilganligi oqibat natijada ularga, ya`ni trestlarga hech qanday zarar 
yetkazmadi. Trestlar sud instantsiyalarining yangi talablariga moslashib rivojlana va 
mustahkamlanaverdi. 
Ispaniya - Amerika urushidan keyin AQSH ning yirik burjuaziyasi yangi bosib 
olingan hududlardagi o`z hukmronligini mustahkamlashni tashqi siyosatdagi eng 
muhim vazifa deb hisobladi. Yirik burjuaziya Kuba va Filippinda o`z hukmronligini 
o`rnatmoqchiligi uchun AQSH ning ispanlar ustidan g’alaba qozonishga yordam 
bergan milliy ozodlik harakatini tugatish zarur bo`lib qoldi. 
1901-yilda Kuba Konstitutsiya qabul qildi. Lekin, bu konstitutsiya AQSH 
kongressini qanoatlantirmadi. Kuba "bir qator tuzatishlarni" qabul qilishga majbur 
bo`ldi. Bu tuzatish AQSH ga go`yo Kubaning mustaqilligini himoya qilish maqsadida 
interventsiya qilish huquqini berdi, Kubaning o`z teritoriyasini harbiy va dengiz 
bazalari qurish uchun chet davlatlarga berish to`g’risida shartnomalar tuzishini taqiqlab 
qo`ydi hamda AQSHning Kubada ko`mir va dengiz bazalari qurish huquqini berdi. 
AQSH Xitoyda "ochiq eshik" siyosatini e`lon qilganligi "Tinch mamlakatlari" 
bilan savdo-sotiq kuchayib ketganligi hamda Gavay va Filippin orollarini bosib 
olganligi sababli, ikki okeanni birlashtiruvchi kanal qurish masalasi alohida ahmiyatga 
ega bo`lib qoldi. 
AQSH ning hukumron doiralari kanal qurishni nazoratlari ostiga olishga qaror 
qildilar. Buning uchun Angliya bilan tuzilgan Kleyton Bulver shartnomasini bekor 
qilish kerak edi. 1901-yilda AQSH Angliyani yangi shartnoma tuzishga majbur qildi, 
shu shartnomaga muvofiq AQSH kanal qurish, undan foydalanish va uni boshqarish 
huquqiga to`la-to`kis ega bo`lib qoldi. Panama kanalini qurayotgan va bankrotga 
uchragan fransuz aksionerlik jamiyatining hamma aktsiyalarini AQSH arzon-garovga 
sotib oldi. Shundan so`ng AQSH hukumati Kolumbiya bilan shartnoma tuzib, 
Panamada kanal qurish va bu kanaldan foydalanish huquqiga to`la ravishda ega bo`ldi. 
Biroq Kolumbiya senati bu shartnomani bir ovozdan rad qildi. Shundan so`ng 1903-yil 

---

3-noyabrda AQSH Kolumbiyaga qarshi Panamada isyon tashkil qildi va isyonchilarga 
yordam berish uchun (bostirish uchun) Panama sohiliga kreyser yubordi. 
Amerika kreyseri isyonchilarni bostirish uchun yuborilgan Kolumbiya 
qo`shinlarining yo`lini to`sib qo`ydi. Panama "mustaqil" respublika deb e`lon qilindi. 
AQSH darhol Panama respublikasining "mustaqilligini" tan oldi, Panama hukumati 
AQSH bilan shartnoma tuzib, kanal qurish temir yo`llar qurish va kanal bo`yida 
istehkomlar bino qilish huquqini batamom AQSH ga topshirdi. Buning evaziga 250 
ming dollar renta olib turadigan bo`ldi. AQSH Panama kanalini qurishga kirishdi. Bu 
qurilish 10 yil davom qildi. Panama kanalining AQSH uchun juda katta harbiy 
strategik va iqtisodiy ahamiyati bor edi. 
AQSH uzoq sharqda Xitoy, Koreya va Sibirga nisbatan keng ekspansiya 
planlarini amalga oshirish maqsadini ko`zlab ish olib bordi. AQSH va Angliya juda 
katta yordam berib turganligi tufayli Yaponiya rus-yapon urushida g’alaba qozonishga 
muvaffaq bo`ldi. AQSH va Angliya Yaponiyaga pul berib, urush olib borish uchun 
zarur bo`lgan narsalarning hammasi bilan uni ta`minlab turdilar. Rossiya bilan 
Yaponiya o`rtasida Teodor Ruzveltning vositachiligida Portsmut sulh: shartnomasi 
tuzildi, bu shartnomaga muvofiq, Rossiya Yaponiyaning Koreyada hukmronlik 
qilishini tan olishga, Sharqiy Xitoy temir yo`lining janubiy tarmog’ini Yaponiyaga 
berishga, Saxalinning janubiy qismini Yaponiyaga topshirishga hamda Lyaodun yarim 
orolini va undagi Port-Arturni ijaraga olish huquqini Yaponiyaga topshirishga majbur 
bo`ldi. 
AQSH urushdan keyin Manjuriyada ta`sir doirasini Yaponiya bilan bo`lishib 
olishga umid qilgan edi. Biroq Yaponiya o`zi qo`liga kiritgan o`ljalarni AQSH bilan 
qurishga sira ham istamas edi. Yaponiya janubiy Manjuriyada o`rnatgan rejim Angliya 
va Amerika kapitalistlarining faoliyatini juda qiyinlashtirib qo`ydi. "Erkin" yurtlar 
haqiqatda yopiq bo`lib qoldi. Yapon tovarlari uchun belgilangan imtiyozli tariflar 
boshqa mamlakatlarning tovarlariga yo`lni bekitib qo`ydi. Yaponiya bilan Amerika 
o`rtasidagi ziddiyatlar keskinlashgan bo`lsa ham, ammo AQSH Yapon imperalistlarini 
rag’batlantirish va ulardan o`z manfaatlari yo`lida foydalanish siyosatidan voz 

---

kechmadi. 1910yilda Yaponiya AQSH ning yordami bilan Koreyani bosib oldi va bu 
mamlakatda juda qattiq, mustamlakachilik tartibini o`rnatdi. AQSH Koreyada 
Yaponiyaga keng imkoniyatlar berib qo`yib, keyin Koreyada va Xitoyda o`zining 
ekspansiya rejalarini amalga oshirmoq uchun o`zining iqtisodiy quvvatidan 
foydalanishga umid qildi. 
AQSH Monjuriyada muvaffaqiyatsizlikka uchrab, Markaziy Xitoyda o`zining 
iqtisodiy ekspansiyasini kengaytirishga intildi. Angliya, Fransiya va Germaniya 
Xitoyga qarz berish to`g’risida va temir yo`llar qurish uchun birgalikda konsessiya 
olish to`g’risida 1909-yilda Xitoy bilan bir bitimga kelganlaridan keyin AQSH Xitoyga 
beriladigan bu qarzda Amerika banklarini qatnashtirishni talab qildi. AQSH ning 
diplomatik tazyiqi natijasida Yevropa davlatlari bu ishda Amerika banklarining 
ishtirok qilishiga rozilik berdilar. 
1911-yil 20-mayda imzolagan bitimga muvofiq, Xitoyni ekspluatatsiya qilmoq 
uchun to`rt davlat banklarining konsortsiumi tashkil qilindi. 1912- yildagi prezident 
saylovlari sinfiy kurash keskinlashgan vaziyatda o`tdi. Monopolistik kapital zulmidan 
norozilik kuchayib ketdi. Respublikachilar partiyasida ham, demokratik partiyada ham 
o`zini "progressiv" deb atagan oppozitsiya paydo bo`ldi. Ishchilar sinfining iqtisodiy 
va siyosiy kurashi g’oyat keskinlashdi. 
Sinfiy kurash keskinlashgan mana shunday sharoitda burjua arboblarining bir 
qismi demokratik islohotlar o`tkazishni va`da qilib, mehnatkashlar ommasini mustaqil 
siyosiy harakatlar yo`liga tushishdan qaytarishga qaror qildi. Burjua arboblarining bu 
qismi hatto respublikachilar partiyasi safini buzishdan ham qaytmay, bu partiyaning 
so`l elementlaridan "progressiv partiya" tashkil qildi. Ruzvelt islohotlarning keng 
dasturini ko`tarib chiqdi. U demagoglik qilib o`zini "yirtqich boyga qarshi 
kurashuvchi" kishi deb atadi. 
Ruzvelt islohotlarining keng dasturini ko`tarib chiqdi.Respublikachilar partiyasi 
prezidentlikka yana Taft nomzodini ko`rsatdi. Demokratik partiya Prinston 
universitetining ko`p yillardan beri rektori bo`lib ishlab kelgan tarix va huquq 

---

professori Vudro Vilsonni prezidentlikka nomzod qilib ko`rsatdi. Demokratik 
partiyada Vilson "progressiv" kishi deb hisoblanardi. 1910-yilda u Nyu-Jersi shtatining 
gubernatorligiga saylangan, bu shtatda ba`zi islohotlarni o`tkazgan edi. Morgan 
boshchiligidagi yirik magnatlar Vilson nomzodini quvvatlab chiqdilar. 
Prezident Vilson o`zining shiorlari, mohirona demagogiyasi va bir qancha 
burjua islohotlari o`tkazish bilan moliya oligarxiyasining rejalarini ustalik bilan 
niqobladi. 
1914 yilda kongress Kleytonning trestlarga qarshi qonunini qabul qildi. Yangi 
qonun Sherman qonunining asosiy moddalarini shu bilan birga "kasaba uyushma 
moddalarini o`z kuchida qoldirib, shu bilan birga fermerlarning tashkilotlari erkin 
savdoni cheklashga qaratilgan bitim deb hisoblanmasligi lozim" deb maxsus pisanda 
qilib qo`ydi. 
Ayrim islohotlar o`tkazish siyosati Vilsonning ish tashlagan ishchilardan juda 
shafqatsizlik bilan o`ch olishga xalaqit bermadi. 1913-yil kuzida Koloradoda katta ish 
tashlash boshlanib ketdi. Kolorado konchilari yarim qul holida yashar va ishlar edilar. 
Rokfeller boshchiligidagi Kolorado kompaniyasi uy-joylarga, cherkovlarga, 
maktablar va magazinlarga, hech bir nazoratsiz xo`jayinlik qilardi. eng yomon 
kulbalardan iborat bo`lgan ishchi posyolkalarda eng oddiy sanitariya sharoiti ham yo`q 
Konchilar mana shu chidab bo`lmaydigan o`zboshimchalik sistemasiga qarshi 
chiqdilar. Ular kasaba soyuz tashkil etish huquqini tan olishni 8 soatlik ish kuni joriy 
etishni, ish xaqini 10% oshirishni, ish soatidan ortiq ishlangan ishga haq to`lashni va 
shu kabilarni talab qilib ish tashlash e`lon qildilar. 
O`zlarining uy-joylarini tashlab, lager qurib yashashga majbur bo`lgan 19 
ming konchiga va ularning oilalariga qarshi kurashmoq uchun qo`shinlar shtat 
politsiyalari hamda miltiqlar va pulemyotlar bilan qurollangan gangstyerlar va 
ig’vogarlarning maxsus shaykalari yuborildi. Ular ish tashlovchilarning lagyerlarini 
o`qqa tutaverdilar, o`t qo`yib yondiraverdilar. Natijada ishchilardan ko`p kishi 
tutundan bo`g’ilib o`ldi va tiriklayin yonib ketdi. Terror, ochlik kuchayganligi va 

---

o`nlab kishilar o`ldirilganligiga qaramay, konchilar bir yarim yil qahramonlarcha 
kurashdilar. Aholining progressiv tabaqalari orasida g’azablanish kuchayib ketdi 
va xalqning tazyig’i ostida prezident Vilson bu mojaroga aralashishga majbur bo`ldi. 
Lekin uning xo`jayinlar foydasini ko`zlab qilgan takliflari ish tashlovchilarni 
qanoatlantirmadi, ular to`la g’alaba qozonguncha kurashishga qaror qildilar. 
Kurashaverib tinkasi qurigan ishchilar, kompaniya zo`rlab taklif qilgan shartlarga rozi 
bo`lib ishga qaytishga majbur bo`ldilar. 
Vilson o`tkazgan chora va tadbirlarning hammasi jumladan islohotlar 
o`tkazilganligi va ishchilar sinfining harakati zo`rlik bilan bostirilganligi AQSH 
moliya oligarxiyasining iqtisodiy va siyosiy quvvatini yanada kuchaytirishga yordam 
berdi.