X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Tabiat mintaqalari. 
Janubiy Amerika tabiat majmualarining xilma-xilligi, 
ularning geografik kenglik va balandlik bo‘ylab farqlalib borishi materikning 
geografik o‘rniga, orografik tuzilishiga va iqlim sharoitiga bog‘liq. Materikda 
mavjud bo‘lgan ekvatorial, subekvatorial, savanna, dasht va chala cho‘l tabiat 
majmualaridan faqat ikkitasi – subekvatorial va savanna zonalari ikki marta 
ekvatordan shimolda va janubda takrorlanadi. Qolgan zonalar janubga tomon birin-
ketin almashinib boradi.
Ekvatorial o‘rmonlar.
 
Janubiy Amerika ekvatorial o‘rmonlar zonasi huddi 
Afrikadagiga o‘xshash ekvatorning har ikki tomonida joylashgan. Ekvatorial 
o‘rmonlarni materikda 
selva
(selvas)
deb atashadi. Selva portugalcha so‘z bo‘lib, 
o‘rmon degan ma’noni bildiradi. Janubiy Amerikada ekvatorial o‘rmonlar yaxshi 
rivojlangan va katta maydonni egallagan. Amazonka pasttekkisligining nam 
ekvatorial o‘rmonlari juda qalin va baland bo‘yli. Daraxtlarning balandligi 80-100 
m gacha yetadi. O‘rmonlarning suv bosmaydigan hududlarida o‘simlik qoplami 
nihoyat darajada rivojlangan bo‘lib, ular 12 tagacha o‘simliklar yarusini hosil qiladi. 
Nam ekvatorial o‘rmonlar g‘arbda tog‘ yonbag‘irlab 1000-1500 m balandlikacha 
ko‘tarilgan. Selvada nisbatan yog‘in ko‘proq bo‘ladi, o‘simlik va hayvonlar turlariga 
ancha boy. Faqat Braziliya Amazonkasida 4000 xilga yaqin daraxt turi uchraydi. 
Amazoniya ko‘pgina qimmatbaho daraxtlar – kauchuk beradigan geveya daraxti, 
palmalarning har xil turlari, kakao daraxti, qovun daraxti va boshqalarni vatani 
hisoblanadi. O‘rmonlarda yirik daraxtlar tanasiga chirmashib ketgan epifitlar – 
chirmovuq o‘simliklar juda ko‘p. 
Ekvatorial o‘rmonlar tagida podzollashgan laterit tuproqlar qizil-sariq 
ferralitlar vujudga kelgan. Selvaning hayvonot dunyosi boy. Bu yerdagi hayvonlar, 
Osiyo va Afrika o‘rmonlaridagi hayvonlar kabi daraxtlarda yashashga moslashgan. 
Masalan, dumi bilan osilib yashashga moslashgan maymunlar, butun umrini 
daraxtlarda o‘tkazadigan yalqovlar shular jumlasidandir. Hatto qurbaqa va 
kaltakesaklar ham daraxtlarda yashaydi. Daryolar bo‘yida, suv havzalarida va 
botqoqli yerlarda tuyoqli hayvonlar – tapirlar va suv cho‘chqasi – kapibaralar, qalin 
o‘rmonlar orasida yirtqich hayvonlardan yaguar yashaydi. Ekvatorial o‘rmonlarda 

---

111 
qushlar dunyosi ayniqsa rang-barang. Gullarning shirasi bilan oziqlanadigan mitti 
qush – kolibrilar, xilma-xil to‘tilar, katta shaftolixo‘rlar ko‘p tarqalgan. Yirik 
kapalaklar, yaltiroq qo‘ng‘izlar, o‘rgamchaklar va boshqa hashoratlarning xilma-xil 
turlari bor. O‘rmonlarning quyi yarusida va tuproqda chumolilar yashaydi, uning 
ko‘pchiligi yirtqich hayot kechiradi.