Voyaga yetganlik va voyaga yetmaganlarni emansipatsiya qilish nazariya va amaliyot muammolari

Bitiruv malakaviy ishning vazifalari:

Fuqarolik huquqida voyaga yetmagan shaxsning emansipatsiya deb 
topishning ahamiyatini huquqiy va nazariy jihatdan tahlil qilish; 

Emansipatsiya qilinadigan shaxsning fuqarolik huquqiy holatiga qo’yilgan 
talablarni tahlil qilish; 

Voyaga yetmagan shaxsning emansipatsiya qilishning yuzaga kelish 
holatlari, sabablari, emansipatsiya qilish qilish jarayoni va emansipatsiyani bekor 
qilish va uning oqibatlari;

Voyaga yetga shaxs bilan emansipatsiya qilingan shaxsning fuqarolik 
huquqiy normalarida belgilangan huquq va majburiyatlarining o’zaro farqlarini 
tahlil qilish; 

Emansipatsiyaning bekor qilinish holatlari va uning natijasida kelib 
chiqadigan oqibatlarni tahlil etish; 

Milliy va xorijiy qonun hujjatlariga tayangan holda voyaga yetmaganlarning 
emansipatsiyasi va fuqarolik holatini qiyosiy tahlil qilish va yuzaga kelayotgan 
muammolarni aniqlash; 

Qonunchilikni va uni qo‘llash amaliyotini takomillashtirish bo‘yicha taklif 
va tavsiyalar ishlab chiqish 
Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi yangi ijtimoiy-iqtisodiy 
sharoitlarda ayniqsa dolzarb bo‘lgan ushbu mavzuni o‘rganishga kompleks 
yondashuv bilan belgilanadi.
O‘smirni to‘liq muomalaga layoqatli (emansipatsiya) deb tan olish 
imkoniyati, bizning fikrimizcha, bir qator sabablar inobatga olinadi. O‘smirlarning 
tezroq fiziologik yetukligi (akseleratsiya), o‘smirlarning yoshi kattaroq 

---

8 
ko‘rinishga, ularga g‘amxo‘rlik qilayotgan ota-onalardan ma’lum bir mustaqillikka 
ega bo‘lishga intilishi hisobga olinadi. Biroq, o‘smirlarning iqtisodiy mustaqillikka 
intilishi ham ijtimoiy sharoitlarning o‘zgarishi bilan bog‘liq. Iqtisodiy inqiroz 
mamlakat va jamiyat hayotining barcha jabhalarini qamrab oldi. Millionlab 
kattalarning beixtiyor ishsizligi ularning farzandlarini qandaydir daromad 
manbasini izlashga undaydi. Maktabdan tashqari ta’lim uchun to‘lov, ko‘pchilik 
uchun bepul oliy ta’limning imkoni yo‘qligi ham o‘z mehnati orqali iqtisodiy 
erkinlikka erishmoqchi bo‘lgan o‘smirlarning erta ijtimoiy kamol topishiga yordam 
beradi. Bu o‘z-o‘zidan muomalaga layoqatli (emansipatsiya) deb tan olingan 
shaxslarni to‘liq fuqarolik harakatlarini amalga oshirishga imkon yaratib beradi. 
Huquqiy nuqtai nazardan qaraganda muomalaga layoqatli (emansipatsiya) deb tan 
olingan o‘smir voyaga yetgan fuqaroga tenglashtiriladi. Shu munosabat bilan uning 
shaxs sifatidagi ahamiyati ortadi. Bunday o‘smir voyaga yetgan fuqaro sifatida 
ijtimoiy yetuklikka erishgan deb tan olinadi. Shunday qilib, o‘smir rivojlanishining 
individual xususiyatlari hisobga olinadi va o‘smirning kattalar bilan birga 
fuqarolik-huquqiy munosabatlarida teng ishtirok etishiga to‘sqinlik qiluvchi 
omillar bartaraf etiladi. 
O‘smirlarning emansipatsiyasi jamiyat uchun ham muhimdir. Uning ijtimoiy 
yetukligiga mos keladigan huquqiy maqomini tan olish qobiliyatlarini erta 
ro‘yobga chiqarishga yordam beradi. Emansipatsiyaning zaruriy sharti bo‘lgan 
o‘smirning mehnat faoliyati uni noto‘g‘ri, ba’zan g‘ayriijtimoiy turmush tarzini 
olib boradigan tengdoshlaridan chalg‘itadi. 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Fuqarolik 
Kodeksining 
28-moddasida 
emansipatsiyani nazarda tutuvchi nazariy va amaliy xarakterdagi ko‘plab 
savollarni keltirib chiqaradi. Xususan, voyaga yetmagan shaxsni vasiylik va 
homiylik organlarining voyaga yetmagan shaxsni emansipatsiya deb e’lon qilish 
tartibini huquqiy tartibga solish jarayoni mavjud emas. O‘smirni emansipatsiya 
qilish uchun qanday talablarga javob berishi kerakligi haqida hech qanday 
tavsiyalar yo‘q. Bunday o‘smirning ijtimoiy yetukligi va uni kim aniqlashi 

---

9 
kerakligi haqida hech narsa aytilmagan. Bu holatda faqat ota-onalarga tayanish har 
doim ham to‘g‘ri emas. Ba’zi ota-onalar uchun bolani emansipatsiya qilinishi 
foydali bo‘lishi mumkin.
Bugungi kunda o‘smirlarning emansipatsiyasi keng tarqalmagan. Bu holat 
voyaga yetmaganlarning mehnat va tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi 
O‘zbekiston Respublikasida odatiy holga aylanmaganligi bilan izohlanadi. 
Yoshlarning muayyan toifasi, xususan, mehribonlik uylari tarbiyalanuvchilari, 
maktab-internatlarda yashovchilar, qarovsiz bolalar, harbiy va millatlararo 
mojarolar zonalarida yashovchi bolalar, turli huquqbuzarliklar uchun tarbiya 
koloniyalarida, ozodlikdan mahrum qilish joylarida saqlanayotgan o‘smirlar 
emansipatsiya qilinish imkoniyatdan haqiqatan ham foydalana olmaydilar. 
Ushbu holatlar, shuningdek voyaga yetmaganlarning emansipatsiyasi 
masalasida to‘liq nazariy tadqiqotning yo‘qligi mazkur bitiruv malakaviy ishimni 
ushbu mavzuda tanlashimga olib keldi. 
Mazkur bitiruv malakaviy ishimda emansipatsiyaning huquqiy tabiati, 
buning uchun zarur shart-sharoitlar o‘rganiladi hamda emansipatsiyaning 
o‘smirning turli xil huquqiy munosabatlar ishtirokchisi sifatidagi huquqiy holatiga 
ta’siri ham o‘rganiladi. 
Mazkur bitiruv malakaviy ishining maqsadi emansipatsiya hodisasini voyaga 
yetmaganlarning fuqarolik-huquqiy maqomi aspektida o‘rganish: uning huquqiy 
mohiyatini, malaka belgilarini aniqlash; emansipatsiyaning voyaga etmaganning 
huquqiy holatiga ta’sirini o‘rganish; qonun hujjatlarini va uni amalga oshirish 
mexanizmini takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish.