Вазирлиги тошкент молия институти

Ўзбекистон Республикаси Марказий банки валюта бозорининг 
муҳим субъектлари бўлиб валюта сиёсати доирасида қуйидаги 
операцияларни амалга оширмоқда: 
•
Валюта интервенцияси;
•
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан ҳамкорликда 
хукуматнинг ташқи қарзини тўлашни амалга оширмоқда;
•
Марказий банк ўз балансидаги чет-эл валюта резервларини бошқариш 
операцияларини бажармоқда. Бунда айниқса СВОП муддати валюта 
операцияларидан кенг фойдаланилмоқда;
•
Жорий валюта бозорида олди-сотди операцияларининг узлуксизлигини 
таъминлайди.
2. Валюта курслари режимини тартибга солиш 
Алмашув курслари режими вариантларини танлаш икки омилга 
боғлиқдир: 
-мамлакатнинг иқтисодий салохияти, унинг жаҳон сахнасида тутган 
ўрни ва ривожланганлик даражаси; 
-мамлакат бошидан кечираётган вақт (давр) оралиғи. 
Алмашув курслари режими вариантлари мамлакат ҳукуматининг 
иқтисодиётга аралашиш даражасидан келиб чиқади, яъни: 
-курс мамлакат ҳукумати томонидан аниқланади;
-ҳукумат режимни ўрнатишда аралашади; 

---

140 
-ҳукумат аралашуви умуман мавжуд эмас, курслар режими эса бозор 
томонидан аниқланади.
Қатъий курс режими қуйидаги афзалликларга эга: 
-миқдор жихатдан аниқлик (савдога ёрдам беради ва капитал оқимини 
рағбатлантиради); 
-валюта-молиявий сиёсатга ишончни оширади. 
Шулар билан бирга, қатъий курснинг афзаллиги инфляция суръатини 
ушлаб туришда ўз аксини топади. Валюта-молиявий сиёсатга бўлган юқори 
ишонч меҳнат бозорида ҳамда молиявий бозорлардаги инфляцион 
кутишларни юмшатади.
Бироқ ушбу режим камчиликлардан ҳам ҳоли эмас:
Мамлакат қатъий курсни ушлаб туриш учун керак бўладиган экспорт 
бозорларини йўқотиши ва валюта заҳираларининг етишмаслигидан юзага 
келадиган маълум иқтисодий шокларга бардош бера олмаслиги мумкин. Бу 
ҳодисалар ишлаб чиқаришнинг тушиб кетишига ва ишсизлар сонининг 
ўсишига олиб келувчи ички нархларнинг кескин пасайиши билан бирга 
кузатилади. Қатъий курс режимини ўрнатишда валюта миқдорини аниқлаш 
юзасидан муаммо келиб чиқади, лекин «бир валютага боғлаб қўйиш» 
ҳолатида ушбу мамлакат қуйидагича тавсифланади: 
- барча компаниялар томонидан мамлакатнинг молиявий бозорларида бу 
сиёсат қулай тушунилади; 
- курсларга ҳукумат томонидан таъсир этиш имконияти анча қисқаради; 
- савдода алмашув курси риски камаяди, чунки бир хил валютада олиб 
борилган операциялар йирик савдо ҳамкорлари учун афзалроқдир; 
- бир валюта курсининг тебраниши ички валюта курсининг бошқа 
амалдаги валюталарга нисбатан тебранишига сабаб бўлади. 
Бундан фарқли ўлароқ, «валюталар саватчасига боғлаб қўйиш» билан 
қатъий курс сиёсати қуйидаги параметрлар билан тавсифланади: 

---

141 
а) валюта саватчаси таркиби яхши маълум бўлмаганлиги сабабли 
ҳукумат валюта бозорини билан бевосита бошқармоқда деган тахмин 
туфайли чет эл инвесторлари ушбу сиёсатни қийин қабул қиладилар; 
б) ушбу сиёсат якка валюта қиймати ошиши рискини бартараф этади ва 
бу ўз навбатида мамлакатнинг ўз савдо ҳамкорлари билан битимларини 
тартибга солиш масаласида жуда ҳам муҳимдир. Бироқ валюта қийматининг 
кўтарилиши экспорт ҳажмининг камайишига, импортнинг ошишига ва шу 
билан бирга, мамлакат тўлов балансининг ёмонлашишига олиб келади.
Бу режимнинг бошқа афзалликлари шулардан иборатки, агар барча 
валюталар саватчалари ўзлари боғланган алмашув курсларига нисбатан бир 
хил олинган бўлса, у ҳолда валюта курсининг тебраниши анча камроқ 
бўлади.