Va o rta maxsus

IV BOB

MUAMMOLI O'QITISH TEXNOLOGIYASI

Muammoli o'qitish mohiyati, vazifalari

Ta'limdagi 02'zaki, ko'rsatmali yoki amaliy metodlarning har biri bo!a ongida

muammoli vaziyat yaratishi mumkin. SHu munosabat bilan pcdagogikada muammoli

ta'lim haqida ham so'z yuritiladi.

Ta'limga muammoli yondashish o'quv dasturlarida ham. o'quvchilarning

mustaqil ishi va boshqalarda ham o'zining ifodasini topishi lozim.

1. Biltmlarni muammoli bayon qilish;

2. Bayonning ayrim bosqichtarida o'quvchilarni izlanishga undash;

3. Ta'limning tadqiqiy metodi.

Muammoli ta'limning uchta turini birlashtiruvchi umumiylik muammoni hal

qilish vositasida o'qitishdir. Ular o'qituvchilar mustaqil izlanish faoliyatining darajasi

bilan farqalanadi.

Muammoli ta'lim deganda o'quv materialini o'quvchilar ongiga ilmiy izlanishga

o'xshash bilish vazifalari va muammolarini vujudga keltiradigan yo'sinda oTganish

tushuniladi.

O'quvchi (talaba)ning fikrlash faoliyatida muammoli vaziyatlar vujudga keladi

va ular talaba (o'quvchi)ni ob'ektiv ravishda izlanishga va mantiqan to'g'ri ilmiy

xulosalar chiqarishni o'rganishga da'vat etadi.

O'quvchi yoshlarning fikrlash faoliyatida muammoli vaziyatlarning shakllanishi

ularning shaxsida qiziquvchanlik, o'tkir zehnlilik mustaqillik, o'qishga qiziqish va

ijodga intilish kabi fazilatlarni tarbiyalaydi.

Muammoli ta'lim - ilmiy bilishni rivojlantirish zarurligini ifodalashning

sub'ektiv shaklidir. U muammoli vaqtning. yangi jamiyat rivojlanishi jarayonida

bilish va bilmaslik o'rtasida ob'ektiv ravishda vujudga keladigan vaziyat.

Muammoli vaziyat o'quvchining ma'lum ruhiy (psixik) holati bo'lib, bu holat

ma'lum topshiriqni bajarish (masala echish, savolga javob topish) jarayonida

7iddiyatni anglash tufayli vujudga keladi. Ana shu ziddiyatni anglash o'quvchilarda

52

predmet to'g'risidagi, ishni bajarishning usuli yoki shartlari to'g'risidagi yangi

bilimlarni izlash ehtiyojini uyg'otadi.

O'quvchilarda bilishga havas, izlash-qidirishga undavdigan, masalani r|d qilish

jarayoni bilan bog'liq intellektual hislar va ruhiy kcchinmalar hosil qiladigan

muammoli vaziyat yaratish lozim. SHunda u o'quv materialini o'qish. \axshi baholar

olish va o'qituvchilarning talablarini bajarish zarur bo'lgani uchungina emas. balki

izlash-qidirishga va qo'yilgan muammoni hal qilishga shaxsan qiziqqani va inlilgani

uchun ham o'zlashtishga harakat qiladi.

Ilmiy kashfiyotlar tarixini va ular munosabati bilan olimlar haxotida sodir

bo'lgan hodisalarni qiziqarli bavon qilish har narsani bilishga kuchli havas uyg'otish

uchun va bu muammoli vaziyatlarni yaratish uchun negiz bo'la oladi.

Lekin o'qituvchi shuni esda tutishi kerakki, o'quvchilarning o'quv materialini

o'zlashtirishlari uchun faqat muammoli vaziyatlarning o'zi kifo\a qilmaydi.

Muammo va vazifalar qo'yish bilim olishda faollikni va qiziqishni oshiradi, ammo

muammoni hal qila bilish zarur. Faqat muammoni hal qilish bilan o'quvchilar

o

:

zlarining ilmiy qoida va nazariyalarni o'rganish usullarini yarata olmaydilar, balki

insoniyat bosib o'tgan va fanda aniq belgilab qo'yilgan yo'l bilan bora oladilar,

xolos. SHuning uchun muammoli ta'lim o'quv materialini o'rganishning an'anaviy,

tushuntirish-namoyish usullariga asoslangan.

Muammoli vaziyatlar yaratish o'quvchilarning fikriy faoliyatini tashkil etish

yo'llaridan biri boMib, boshqa o'qitish metodlari bilan birgalikda o'quv materialini

ancha muvaffaqiyatli va maqsadga muvofiq holda o'rganishga yordam beradi.