mclodika (I'M)
Ta'lim texnologiyasi (TT) |
tcxRolosiyasmi
(IT)
inson I Konkrel o'quv Pcdaaogik fan
Bclgilangan sifatlarga cga Texnik vi
shaxsni shakllantirishga . rcsurslarini hanida ularni, tarbiya maqsadini sohasi
tashkillashtirilgan. maqsadli ; o'z ichiga olgan ta'lim amal«a osbirishni i qo'yidagi
va oldindan belgilangan
:
shakllarini
:
va istiqbolda : savollarga
pedagogik ta'sir ko'rsatish ! optimallashtirish vazifasini ' bclgilangan javob beradi:
uchun zarur bo'lgan o'zarn quyuvchi hamknrligini j natijalarga erishish nimaga
bog'lik vositalar, usullar, ; hisobga olgan holda dars ; kafolatini o'rgatish
jarayonlar birligidan iboral herish va bilimlami ta'minlaydi gan kcrak?
ma'Ium birbutunlilc
PT komponentlari:
1. Ta'limbcruvchi
2. Ta'lim oluvchi
3. Maqsadli
4. Natijaviy
5. O'quv axborotining
ma/muni
6.Pedago«ik texnologiya
• iisullar, yo'Ilar
• vositalar
o'qitish axborot va
boshqarish shakllari
"i. Nazorat tahliliv
komponcnt
i o'zlashtirishning barcha o'quv modclini ; y
. jarayonlarini yaratish. ! ishlab chiqish va o'qitish kerak?
qo'llash va bclgila.shning amalga oshirish ; Qanday o'qish
i tizimli usuli.
! TTstrukturasi
i
1. Kontseptual asos
2. Mazmuniy qism:
• maqsadlar
• natijalar
• o'quv axboroti
{ 3. Jarayonli qism:
I
• usullar. yo'llar
• vositalar
• o'qitish. axboro
| boshqarish shakllari
jarayoni hamda
uning bay on i
(texnologik
xaritasi).
I T strukturasi:
• usullar.
yo'llar
• vositalar
• o'qitish.
axborol va
boshqarish
shakilari
L
kerak?
P M
niazmiiniga
qo'yidagilar
kiradi:
• I'shbu
prcdmetni
o'qitish
vazifalari va
mazmuni
16
17
• axborotlami mohirlik bilan qayta ishlash va ulardan oqilona foydalana olish;
• o'zining ahloqiy. intellektual va ma'naviy saviyasini rivojlantirish ustida
musiaqil ishlay bilish.
Bo'lim yuzasidan savol va topshiriqlar
1. Ta'limga an'anaviy yondoshishning xususiyatlari nimalardan iborat?
2. An'anaviy o'qitish qanday alomatlar bilan tavsiflanadi?
3. Tushuntimv—tasviriy usulning alomatlarini tavsiflang.
4. Reproduktiv usulning alomatlarini sharhlang.
5. Ta'limga produktiv va izlanuvchan yondashishning afzaliik va kamchiliklarini
sharxlab bering.
6. Mutaxassisning siiatini belgilaydigan asosiy tavsifini ayting.
7. •'Tizim'" so'zining ma'nosini tushuntirib bering.
8. Ta'lim jarayonini tashkil eiuvchi elementlarni sanab bering.
9. "Texnologiya" atamasining ma'nosini ayting.
10. Pedagogik texnologiya, o'qitish texnologiyasi, ta'lim texnologiyasi atamalarini
sharhiab bering.
II BOB
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA
Pedagogik texnologiyaning rivojlanish tarixi
So'nggi yillarda Respublikamizning taniqli pedagog olitnlari tomonidan o'quv
jarayoniga pedagogik tcxnologiyani joriy etish bo'yicha samarali izlanishlar olib
borilmoqda. Pedagogik texnologiya tushunchasi ilmiy maqolalarda, anjuman
ma'ruzalarida, davriy nashrlarda o'z aksini topmoqda. Respublikamizning taniqli
olimlari R.X.Jo'raev. U.N.Nishonaliev. N.S.Sayidaxmcdov. B.L.Faberman: Rossiva
pedagogik olimlari B.P.Bespalko, M.V.KJarin, N.I'.Talizina, L.M.Fridman.
V.Slastyonin. N.N.Mixaylov: Amerika. G'arbiy Evropa va boshqa davlatlar olimlari
B.Blum, J.KerroI. Golbraynt. T.Sokomoto o'z ilmiy tadqiqotlarida '"pedagogik
texnologiya" tushunchasining mohiyati va ahamivatini ochib bcrishga munosib hissa
qo'shganlar.
O'qitishga texnologik yondashish, ya'ni o'quv jarayonini ham ishlab chiqarish
jarayoni kabi takrorlariuvchan xarakterga cga bo'Hshini ta'minlashga oid dastlabki
izlanishlar asrimizning XX asrning 50 yillarida amerikalik pedagog olimlar
tomonidan olib borilgan. Xususan, "ta'lim texnologiyasi" iborasi ham birinchi marta
amerikalik olim B.Skiner tomonidan ishlatilgan. U "ta'lim texnologiyasi -
psixologiya fani yutuqlarini pedagogik amaliyotda qo'llashdan iborat", deb
ta'riflagan. Bu ta'rifga asosan shuni ta'kidlash lozimki, hozirgi kunda "pedagogik
texnologiya" tushunchasiga "yangi". "ilg'or". "progrcssiv" kabi so'zlarni qo'shib
aytilish ham nisbiydir.
Tegishli adabiyotlarni tahlil qilish "pedagogik texnologiya" tushunchasi
o'zining rivojlanish tarixiga ega ekanligini ko'rsatdi. Xorijiy mutaxassislar bu
tushunchaningnvojlanishini uch bosqichga bo'lib o'rganish lozim deb hisoblaydilar.
Birinchi bosqichda o'qitish jarayonini faqat o'qituvchilaming o'zi olib borgan.
N.F.Talizina ta'kidlaganidek. "inson tajribasi o'qitish texnologiyasi funktsiyasini
bajargan". Ikkinchi bosqichda esa, darslik va qo'llanmalar chop etila boshlagandan
so'ng o'qitish texnologiyasi mazmunida tub o'zgarishlar sodir bo'ldi. O'qituvchiga
yordam beruvchi turli didaktik materiallar vujudga kela boshladi.
19
Uchinchi bosqichda esa, o'qitish texnologiyasi mazmun jihatdan yanada
boyidi, o'qituvchi va talabalar uchun yuqoridagilar qatoriga texnik vositalar hamda
o'rgatuvchi mashinalar ham qo'shildi.
O'rgatuvchi mashinalarning o'quv jarayonida qo'llanishi natijasida
dasturlangan ta'iim tushunchasi vujudga keldi. U pedagogik texnologiyaning
dastlabki o'xshatmasi edi. Dasturlashtirilgan o'qitish - bu avlomatik repititor bo'lib,
u o'quvchini mantiqiy o'zaro bog'liq, qisqa qadamlar orqali deyarli xato
qildirmasdan, to'g'ri javob berisliga yo'llaxdi va u o'z o'rnida baholanib
mustahkamlanish naiijasida o'qitish maqsadlarini belgilovchi aniq javoblarga ketma-
ket ravishda yaqinlashtirib boradi (E.F.Zecr). Ammo bunday ta'lim jarayonida
o'qituvchi shaxsining inkor etilishi sababli dasturlangan ta'lim o'tgan asrning 60-
yillarida o'qitishning aniq maqsadlarini belgilashning zamonaviy shakli bo'lishiga
qaramay, fanda va amaliyotda uzoq vaqt o'z rivojini topmadi.
Shunga qaramay, o'sha yillarda jahon pedagogikasida texnik vositalar, axborot
sig'imi va axborot o'tkazish qobiliyatlarini oshirish, o'quv axboroti uzatish kanalini
individuallashtirish kabi ta'lim berish imkoniyatlaridan unumli foydalanishni
takomiliashtirishga oid muammolarga alohida e'tibor berila boshlandi. Ko'pchilik
mutaxassis olimlar o'quv jarayonida keng qo'llanilayotgan ommaviy axboroot
vositalari o'miga axborot saqlashning kompyuterlashtirilgan tizimi, lazerli aloqa
kanali, mikroelektron qurilmalar va boshqa yangi axborot vositalaridan foydalanishga
o'tish zarurligini ta'kidlaydilar. O'quv jarayoniga zamonaviy texnik vositalarni
qo"llash tarafdoriari o'qitish sifatini yaxshilash aynan shu vositalarga bog'liq deb
hisoblaydilar.
Tegishli metodik tavsiyalar ta'lim jarayonida texnik muhitni yaratishga, ya'ni
texnologiya tushunchasini o'qitish jarayonida qo'Ilash masalalariga qaratildi. Dastlab
"kompyuterli texnologiya" va '"yangi axborot texnologiyasi" kabi tushunchalar
vujudga keldi. Bular pedagogik texnologiyani amalga oshirish uchun zamonaviy
texnik vosita sifatida qo'llanila boshlandi.
O'tgan asrning 50 yillari o'rtasida jahon pedagogikasida o'quv jarayonini
to'la-to'kis yangi, o'ziga xos "texnologik" usulda tashkil etishga yondashish vujudga
kelgan edi. 60 - yillarda esa, o'qitish metodlarining turli- tumanligi, ulardan o'quv
20
jarayonining tashkil etishda foydalanish murakkablik tug'dirayotganligi e'tirof etila
boshlandi. SHuning uchun ham hamma metodlar uchun umumiy bo'lgan ilmiy asos
yaratish zaruriyati tug"ildi. Natijada pedagogik metodlar texnologiyasi yoki o'quv
jarayonini tashkil etish texnologiyasi. ya'ni ta"lim texnologiyasi tushunchasi vujudga
keldi. Hozirgi kunda jahon pedagogikasida pedagogik tcxnologiyaga turli xil ta'riflar
berilgan:
'Ta'lim texnologiyasi - ilmiy va boshqa bilimlarning amaliy masalalarini hal
etishda sistemali ravishda qo'llashdan iborat" (Golbrayntl.
Pedagogik texnologiya "ta'limni sistemalashtirish" yoki "sinfda o'qitishni
sistemaiashtirislf' g'oyalarini pedagogikaga tadbiq etishdan iborat (T.Sakomoto).
"Pedagogik maqsadga crishishda foydalaniladigan barcha instrumental va
metodik vositalarning sistemalashgan majmui va ularni faoliyat ko'rsatish tartibi"
Do'stlaringiz bilan baham: |