V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

 
Shaxs va 
faoliyat 
 
Xulq-atvor 
 
Natijaviylik 
 
Qobiliyatlar 
 
Vaziyatlar 
 
Motivasiya
 
 

---

 
282 
61-rasm. Shaxs mehnat faoliyatini tushuntirishning muhim beshta omili 
 
Shunday  qilib,  yuqorida  sanab  o’tilgan  omillar  mehnatning  subyekti  bo’lmish  shaxsni 
ishga  undovchi  va  mehnat  operasiyalarini  muvaffaqiyatli  bajarishga  psixologik  jihatdan 
hozirlovchi  psixologik  shart-sharoitlardir.  Ular  kompleks  tarzda  odamni  mehnat  faoliyatiga 
safarbar qiladi va mehnatga munosabati xarakterini belgilaydi. 
Ma’lumki,  tevarak-atrofimizni  qamrab  olgan  olamdagi  iqtisodiy  obyektlar,  jarayonlar, 
munosabatlarning  rivojlanishi  va  o’zgarib  borishi  iqtisodiyot  va psixologiya fanlari o’rtasidagi 
bog’lanishni  tobora oydinlashib borishiga xizmat qilmoqda. Bunday bog’lanishlarni, ularning 
ilmiy  tadqiqotlari  ko’lamining  kengayib  borayotganligidan  ham kuzatish  mumkin. 
Bir
 
tomondan
,  zamonaviy  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  iqtisodiy  va  psixologik 
fanlarning  nafaqat  yaqinlashuvi,  balki  qo’shilishi,  bir-birining  mohiyatiga  kirib  borishi  sodir 
bo’lmoqda. 
Ikkinchi
 
tomondan
  –  individual,  guruhli  va  jamoaviy  psixologiyaning  xo’jalik 
jarayonlariga, iqtisodiy amaliyotga hamda sohadagi boshqaruv qarorlarining qabul qilinishiga 
ta’siri keskin kuchayishi kuzatilmoqda. 
Zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlar va munosabatlarning shakllanish darajasiga e’tibor 
berib  qarasak,  psixologiya  borgan  sari  ko’proq  iqtisodiyotga  kirib  borayotganligi, 
to’ldirayotganligi, yo’naltirayotganligi hamda uning katta-kichik ko’lamdagi voqyeliklarining tub 
negiziga  aylanib  borayotganligi  sezilmoqda.  Afsuski,  bu  holat  iqtisodchilarning  ham, 
psixologlarning  ham  ilmiy  tadqiqotlari  predmeti  sifatida  izlanishlar  ko’lamini  kam  miqyosda 
qamrab  olmoqda.  Insonning  iste’molchi  va  iqtisodiy  foyda  izlovchilar  sifatidagi  xulqida 
kuzatiladigan  psixologik  xususiyatlar 
Adam  Smit  va  Alfred  Marshal
lardan  boshlab  to 
Jon 
Keyns
gacha  bo’lgan  “iqtisodiy  nazariya”ning  klassik  namoyondalari  asarlarida  aks  etgan 
bo’lsa-da,  iqtisodiyot  fani  hozirgacha  psixologiya  bilan  yonma-yon  turib,  uning  ichiga 
kirishmagan.  Psixologiya  fani  esa,  o’zining  ong  va  psixika  xususidagi  ilmiy  asoslangan 
qarashlarini  saqlagan  holda,  tovar  va  xizmatlarni  ishlab  chiqarish,  taqsimlash,  almashish, 
iste’mol  qilish,  shuningdek,  boshqaruvni  tashkil  etish  jarayonidagi  iqtisodiy  xulqni 
o’rganishga hamda ilmiy jihatdan tadqiq qilishga endigina kirishdi. 
Iqtisodiyot  va  psixologiya  fanlarining  o’zaro  mutanosiblashuvi  hamda  umumiy tadqiqot 
predmetlarining  aniqlanishuvi  natijasida  “Iqtisodiy  psixologiya”  deb  nomlangan  yangi  soha 
yaratilib,  hozirda  o’zining  qaror  topish  va  shakllanishini  bosqichma-bosqich  amalga 
oshirilmoqda.  Iqtisod  va  psixologiyani ilmiy nuqtai nazardan qiziqtiradigan obyektiv predmeti 
bir-biriga yaqin: ikkisi ham 
subyekt xulqi
ni kuzatadi. Bunda iqtisodchilarni subyektning bozorga 
bo’lgan  munosabatlari  qiziqtirsa,  psixologlarni  esa,  uning  faoliyatga  bo’lgan  individual 
reaksiyasi va hissiy kechinmalari qiziqtiradi. Har ikkisi ham bilim manbaiga suyangan holda ish 
ko’radi.