Ушбу дастур, касб психологияси фанининг еришган ютуқлари, долзарб муаммоларини ҳисобга олган ҳолда тузилди

2 savolning bayoni
Kasblarni psixologik tizimlash.
Kasblarni   psixologik  tizimlash   kasbga  yo’naltirish   ishlari   uchun
mo’ljallangan. Kasblar olami juda keng bo’lib, unda 20 mingdan ortiq kasb va
40 mingga yakin mutaxassisliklar mavjud. Ularning turli   belgilariga   ko’ra
tizimlash   mumkin.   Psixologik   tizimlashning xususiyati shuki, bunda
ijtimoiy - iktisodiy va texnologik belgilardan voz kechiladi.
Kasblarni psixologik tizimlash kasbiy qiziqishlar, qobiliyatlar tashxisini
ta’minlab berishi lozim. Shunda kasblarni guruhlarga birlashtiruvchi
psixologik muammosi kelib chikadi. Asosiysi, kasblarni tizimlash shaxsining
qoniqtiruvchisi kasb tanlash, ya’ni kasbiy tanlovini engillashtiradi. Bunga ko’ra
anik
bir
faoliyatni
bajara
oladigan
shaxslargina  kasbiy tanlovni amalga oshirishi mumkin. Bunday yondashishlar
ko’pgina psixologlarning tadkikotlarida kuzatiladi.
Kasblarni  tizimlashning  muhim  muammosi - bu  kasbni tavsiflovchi
ma’lumotlarni to’plash usullaridir. Ular kuzatish, faoliyatini mustakil
bajarish (mexnat metod), ishchilar bilan savol-javob iborat.
Kasblarni tizimlash bo’yicha bir necha bor urinishlar bo’lgan. Dastlab,
1953 yilda D Paterson tomonidan   ishlab chiqilgan.
Kasblarni tizimlashga to’xtalib o’tamiz. U juda keng tarkalgan bulib,
tizimlash asosini 9 ta turli qobiliyatlar tashkil etadi. Kasbshunos psixologlar
tomonidan 432 ta kasb| tanlab olinib, qo’yidagi 7 ta guruxga ajratilgan.
Akademik, mexanik, ijtimoiy, diniy, musikaviy, artistlik va jismoniy
guruxlardir.
Mexnat ob’ktiga kura 5 ta kasb turlari ajratiladi.
1.   Inson - tabiat (T). Bu tur namoyondalari o’simlik va hayvonot
mikroorganizmlar va ular yashash sharoitlari bilan ishlashadi. Masalan, meva
- sabzavot ustasi, agranom, zootexnik, vetenar, mikrobiolog.
2. Inson - texnika (T). Ishchilar jonsiz texnik mehnat ob’ektlar bilan
ishlashadi; Masalan, texnik, mexanik, muxandis mexanik, muxandis  elektrik,
texnik texnolog va xakoza.
3. Inson - inson (I) bunda ijtimoiy tizimlar, ahlokiy guruxlar, turli
yoshdagi insonlar bilan ishlash nazarda tutiladi. Masalan, oziq - ovqat
maxsulotlarini sotuvchisi, sartarosh, shifokor, o’kituvchi va boshkalar.
4. Inson - belgilar tizimi. Tabiiy va sun’iy tillar, shartli belgilar, ramzlar,
rakamlar, formulalar kasb turi namoyondalarini qiziktiruvchi predmetlar
olami va boshkalar. Masalan, dasturchi, chizmachi, matematik, tilshunos,
nashriyot muxarriri.
5.  Inson - badiiy obraz (B). Xodisalarni badiiy aks etishi dalillari
mana shu narsalar bu kasb turi vakillarini kiziktiradi. Masalan, rassom
dekarator, rassom - restavrator, musika asboblarini sozlovchi, balet artisti,
kontsert  ijrochisi, aktyor va boshkalar.
Bu beshta kasb turlari maksadlar beltisiga kura 3 ta sinfga bo’linadi.

---

25
25
1. Gnostik kasblar (G) (kadimgi yunonchadan "gnosiz" bilim);
2. O’zgartiruvchi kasblar;
3. Qidiruvli kasblar;