Urganch davlat universiteti filologiya fakulteti

qachon?, qayerda?, qayerga?, qayerdan? 
so‘roqlariga javob bo‘lgan gap 
bo‘laklarni topib ko‘rsatishlari bilan boshlanadi. Misollarni o‘qishda bu 
so‘roqlarga javob bo‘lgan ikkinchi darajali bo‘laklar harakatning bajarilish o‘rnini, 
vaqtini, qanday bajarilishini bildirayotganligi uqtirib boriladi. Bu orqali 
o‘quvchilarning hol haqidagi materialni bilib olishlariga zamin tayyorlanadi. 

---

O‘quvchilar berilgan gaplarni ko‘chirib, ega, kesim va hollarning tagiga 
chizadilar, hollar qaysi so‘roqqa javob bo‘lishni aytadilar. 1. Mevali daraxtlar 
bahorda
gullaydi. 2. 
Shaharlarimizda
ko’rkam binolar qurilmoqda.
Topshiriqli keyslar to‘plami.
Ma’lumki, tilning qurilishi, uning tayanch vositalari bolaning ongida 
shakllangan bo‘lib, sog‘lom bola gapdan bemalol foydalanish ko’nikmalariga 
egadir. Ona tilining grammatik qurilishidan tamomila bexabar kishi ham gapni 
grammatik jixatdan to‘g‘ri tuzadi. Grammatika, orfografiya darslarida yordamchi 
maktab o‘quvchilari gapning bosh bo‘laklari: ega va kesim; ikkinchi darajali 
bo‘laklari aniqlovchi, to‘ldiruvchi, hol kabi zaruriy materiallar bilan tanishadilar va 
bu ,shubhasiz, ularning gap qurish mahoratini ancha kengaytiradi. Ona tilining izchil 
kursini o‘rganishda o‘quvchilardagi mavjud ko’nikmalar rivojlantiriladi. Ular gap 
orqali fikrni ixcham, to‘g‘ri va ta’sirchan ifodalashning turli yo‘llari va usullari 
bilan tanishadilar. 
Ona tili mashg’ulotlarida gap ustida ishlashning yo‘llari rang-barangdir. 
Ularning ayrimlariga to‘xtalib o‘tamiz. 
1. Gapni kengaytirish va toraytirish. 
Gapni kengaytirishning eng qulay usuli 
kesimdan savol berish orqali uning egasi va ikkinchi darajali bo‘laklarni topib 
qo‘yishdir. Masalan, o‘quvchilarga “boraman”, “uchishdi”, “ko’rganmisiz?” 
singari bir bo‘lakli gaplarni berib, ularni avval ikki bo‘lakligiga (men boraman, 
qushlar uchishdi, Siz ko’rganmisiz?), so‘ngra ko‘p bo‘lakliga (qushlar qayerga 
uchishdi? – Qushlar issiq ulkalarga uchishdi. Qushlar kuzda issiq o’lkalarga 
uchishdi.) aylantirish topshiriladi. Ayni vaqtda sodda yoyiq gaplarni yig‘iq 
gaplarga aylantirib, gapni toraytirish usulidan foydalanish mumkin. 
1-keys 
Savod o‘rgatish jarayonida og‘zaki bayon qilish metodlari o‘quvchilarning 
umumiy madaniyati, mantiqiy fikrlashi hamda bilish qobiliyatini rivojlantirishga 
xizmat qiladi.