3 bob. Rekursiya.
3.1. Asosiy tushunchalar
3.1.1. Rekursiv ta’riflar
Rekursiv ta’rif ushbu to‘plamning boshqa elementlari yordamida qandaydir to‘plamning
boshqa elementlari yordamida qandaydir to‘plamning elementlarini beradi. Shunday
ta’riflarni ishlatish rekursiya deyiladi.
Masalan faktorial funksiyasining qiymatlari n!=n*(n-1)! Ifoda bilan beriladi, bunda 0!=1 . unda
1!=1*0!=1, 2!=2*1!=2; 3!=3*2!=6 va shu kabilar. Birinchidan boshqa barcha qiymatlar rekursiv
aniqlanadi. Rekursiv ta’rifda “sehlanagan aylana” bo‘lishi mumkin emas, bunday obyektni
aniqlashda uning o‘zi yoki uning yordamida berilgan boshqa obyektlar ishlatiladi. Masalan,
“faktorial” funksiyasining ta’rifini n>0, 0!=1! da quyidagicha o‘zgartiramiz: n!=n*(n-1)!
“sehrlangan aylana” 1 dan funksiya qiymati uning 0 dan qiymati orqali u esa, o‘z navbatida, 1
dan qiymati ifodalanadi. Shuning uchun ushbu ta’rif bo‘yicha 1! nimaga teng bo‘lishini bilish
imkoni yo‘q. Quyidagi shartlarni ta’minlab o‘xshah “sehrlangagn aylana”lardan voz kechish
mumkin:
Aniqlanuvchi obyektlar to‘plami qisman tartiblangan hisoblanadi;
Ushbu tartib bo‘yicha kamayayotgan elementlarning har bir ketma-ketligi qandaydir
minimal element bilan tugallanadi.
Minimal elementlar rekursiv ekanligi aniqlanadi;
Nominimal elementlar ulardan ushbu tartiblanish bo‘yicha kichik bo‘lgan elementlar
yordamida aniqlanadi.
Kimga qisman tartiblangan to‘plam va minimal elementlar terminlari tanish bo‘lmasa ,
qisqacha norasmiy tushuntirish beramiz. Qandaydir to‘plam elementlarini (hammasi shartmas)
taqqoslash, ya’ni
b
a
(“a b dan katta emas“) ekanligini aniqlashtirish mumkin deb taxmin
qilamiz. Agar bunda a va b turlicha bo‘lsa, u holda “a b dan kichik“ deydilar. Elementlar
taqqoslanmaganligi ham mumkin. Qachonki
a
b
ham
b
a
ham bajarilmasa. Masalan agar
“katta emas“ sifatida natural sonlar orasida “bo‘lish munosabatini olsak, u holda bir boshqa har
qanday natural sondan kichik, 2 va 3 esa o‘zlari orasida tengsizdir. To‘plam elementlari
orasidagi munosabat agar quyidagi holatlarga ega bo‘lsa qisman tartib munosabati deyiladi.
1. Har bir a uchun
a
a ekanligi to‘g‘ri (elementlar o‘zlaridan katta emas ) .
2. Turlicha a va b lar mavjud emaski, ular uchun bir vaqtda
a
b
va
b
a
3. Istalgan a b c elementlar uchun agar
c
b
va
b
a
to‘g‘ri bo‘lsa u holda
c
a ham
to‘g‘ri. To‘plamlar turlicha bunday elementlar bo‘lmasligi ham mumkin. Faqat a va b dan kichik,
b c dan kichik va a c dan kichik bo‘lmasa yetarli. Birinchi xossa: Refleksivlik, ikkinchi –
aktisimimentriklik, uchinchi – trakzitivli deyiladi. Orasidagi munosabatlari qisman tartibli
bo‘lgan elementlar to‘plami qisman tartiblangan deyiladi. Agarda to‘plamda a kichik element
bo‘lmasa uning elementi minimal deyiladi. Misollarni ko‘ramiz: Natural sonlar to‘plami “bo‘lish
ga nisbatan qisman tartiblangan nuqta unda bitta minimal element bor 1 soni, biroq agar u
chiqarib tashlansa u holda minimal elementlar bo‘lib barcha oddiy sonlar bo‘ladi. n!
funksiyalarning qiymatlarining argument qiyamatlarining o‘sish tartibidir va 0! Minimal
hisoblanadi. Takidlash kerakki, 0! Rekursiyasiz aniqlangan qolgan qiymatlari esa kichik
argumanetlar,qiymatlar yordamida topiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |