Urganch davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

Avtomatlar  assidagi  taxlil.  2.6-masalaga  o‘xshagan  tarzda  kiruvchi  ifodaning  qisimlari 

ko‘rinishida  bo‘lgan  o‘qib  chiqilgan  simvollar  olib  keladigan  holatlarni  aniqlaymiz.  Ifodaning 

barcha  qisimlari  va  0  dan  5  gacha  raqamlar  bilan  belgilangan  holatlar  2.2-jadvalda  keltirilgan 

(ularga ko‘pxadni tugallash uchun holat 9 kiritilgan). 

2.2-jadval avtomat holatlari va ularning tavsiflari 

 

Holat 

Kiruvchi ifod qismi 

0 

Hozir terimlarni o‘qib boshlaymiz 

1 

Koifitsient ichida  

2 

*Simvolni o‘qidik, x ni kutyapmiz 

3 

X simvoli o‘qidi,^ ni kutyapmiz 

4 

Xozir daraja ko‘rsatkichini oqib boshlaymiz 

5 

Daraja ko‘rsatkichi ichida 

9 

Ko‘pxadning tugallanishi  

 

Ko‘pxadni  yozish  qoidalariga  ko‘ra bizning  avftomatning  o‘tishlarini  aniqlash  qiyinmas. 

Masalan, 0 (“hozir termlarni o‘qib boshlaymiz”) holatidan kiruvchi faqat 1 (“koifitsient ichida”), 

x simvol esa 3(“x simvolni o‘qidik, ^ ni kutyapmiz”) holatga o‘tkazadi. Holatlar orasidagi barcha 

o‘tishlar diagrammada keltirilgan (2.2rasm) 

 

2.2 rasm. ko‘pxadni o‘qishdagi o‘tishlar diagrammasi  

O‘tishlarni 2.3jadval.ko‘pxadni o‘qishdagi o‘tishlar 

 

Belgilar 

Xolatlar 

0-9 

* 

X 

^ 

+,- 

Probel 

0 

1 

 

3 

 

 

 

1 

1 

2 

 

 

0 

9 

2 

 

 

3 

 

 

 

3 

 

 

 

4 

 

 

4 

5 

 

 

 

 

 

5 

5 

 

 

 

0 

9 

9 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.6-masalaga  analogik  tarzda,  o‘tishlar  diagrammasi  va  jadvali  bo‘yicha  polinomni  o‘qish  va 

qayta  ishlash  dasturini  yozamiz.  Unda  nafaqat  o‘tishlarni  bajarish,  balki  o‘qilgan  simvollarning 

---

semantik  (mazmuniy)  qayta  ishlashni  o‘tkazish  kerak.  Ko‘pxadni  yozish  qoidalariga  ko‘ra 

birinchi  term  oldida  “-”  ishorasi  bo‘lishi  mumkin  emas,  shuning  uchun  avvalo  qo‘shiluvching 

ishorasini  sign:=+1  eslab  qolamiz.  Hamma  vaqtda  bo‘lganidek  summaning  boshlanish  qiymati 

sum:=0.  O‘tishlarni  dasturning  asosiy  siklida  amalga  oshiramiz.  Joriy  holat  “katta  case”  (case 

STATE  of…)  yordamida  navbatdagi  simvol  ko‘plab  xatolarga  mos  keluvchi  “kichik  case” 

yordamida  aniqlanadi.  Variant  operatorlarida  simvol  qanday  qayta  ishlanishi  va  holat  qanday 

o‘zgarishi ko‘rsatilgan. 1 va 2 holatlarga mazmuniy qayta ishlashni amalga oshiruvchi dasturidan 

o‘tish ehtimoli mavjud. 0 holatga agar navbatdagi simvol raqam yoki ‘x’ bo‘lsa, o‘ylangan o‘tish 

ehtimoli  mavjud.  Raqamni  (koifitsientning  katta  raqamini)  songa  o‘tkazamiz  –  koef:=ord(ch)-

ord’0’.  Kodni  jadvallarga  ‘0’,  ’1’,….’9’simvollar  tartib  bilan  kelgani  uchun  ord(ch)-ord(‘0’) 

raqamning  zaruriy  sonli  qiymati  bo‘ladi.  Keyin  esa  1  –  STATE:=1  holatga  o‘tamiz.  Agar 

navbatdagi simvol ‘x’ bo‘lsa, unda uch holatga o‘tishdan oldin koef:=1 koefisientning qiymatini 

eslab  qolamiz.  Agarda  0  holatdagi  navbatdagi  simvol  raqam  emas,  ‘x’  ham  emas.  Unda  xato 

haqidagi  habarni  chiqaramiz  va  “vaqtidan  oldin”  yakuniy  9  holatiga  o‘tamiz.  1  holatda 

navbatdagi  ‘+’  yoki  ‘-’  simvol  x  darajasiga  ega  bo‘lmagan  joriy  qo‘shiluvching  tugallanishini 

bildiradi.  Qo‘shiluvchini  sign*koef  kabi  hisoblaymiz  va  umumiy  sum  summaga  qo‘shamiz. 

Keyin  navbatdagi  qo‘shilluvchining  o‘qilgan  belgisini  sign  ga  eslab  qolamiz  va  0  holatga 

o‘tamiz. Agar probel joriy simvol bo‘lsa ham sum:=sum+sign*koef ni bajaramiz, biroq yakuniy 

9  holatga  o‘tamiz.  Agar  kiruvchi  ifodaning  to‘g‘riligi  kafolatlangan  bo‘lsa,  u  holda  unda 

xatolarni nazorat qilish shart  emas, chunki to‘g‘ri dasturni  yaratishga  yordam beradi. Ifodalarni 

qayta  ishlash  bilan  bog‘liq,  bo‘lgan  real  dasturlarga  xatolarni  nazorat  qilish  (odatda  yanada 

kengroq)  umuman  zarur  emas.  Dasturda  (2.5-listing)  izzoxlari  pastda  keltirilgan  sozlash 

vositalari  ishlatilgan.  Ular  masala  yechilishining  algaritimiga  hech  qanday  dahlia  yo‘q,  biroq 

dasturni sozlashda yordam beradi. 

2.5-listing. Polikomni hisoblash (avtomat variant)