Urdu maxsus sirtqi bo’limi Maktabgacha ta’lim yo’nalishining

Bolalarniekskursiyagatayyorlash.Ekskursiyadanbirnechakunoldinbolalardamashg'ulotgaqiziqishuyg'otish,tasavvurlarnijonlantirishmaqsadidatarbiyachiularbilankichiksuhbato'tkazadi,ya'niekskursiyavazifalariniqo'yadi,topshiriqvavazifalamitaqsimlaydi,ekskursiyadagixulqatvorqoidalaribilantanishtiradi,shuningdekanjomaslahavajihozlarnitayyorlaydi.

Jonsiztabiat.Bolalargaob-havoholatini(sovuq,issiq,iliq,quyoshli,bulutli,shamolesayapti,yomg’iryogayapti, do’lyog’ayapti), suvvaqorningayrimxususiyatlarini(suv tiniq, qoryumshoqbo’lishi,undanqorboboyasash,qorbo’rono’ynashmumkinvahokazo;qorquruqhambo’ladi)farqlashnio’rgatish.

Ayrimpredmetlarsuvdacho’kishini,ayrimlaricho’kmasligini:issiqkundako’lmaksuvtez, sovuq kundasekin qurishinianglabolishlarigayordam berish.

Jonsiztabiatningayrimxususiyatlari(tosh-qattiq,qum-sochiluvchan)nifarqlashnio’rgatish.

Bolalargaob-xavodagio’zgarishlarni(sovuqshamolesayapti,yomg’ir,qoryog’ayapti)farqlashgao’rgatish.Qorningxususiyatlari(sovuq,yumshoq,yopishqoq,ho’l,quruq)bilantanishtirish.Bolalarnitong,kunduz,kechqurun,kechasitushunchalaribilantanishtirish, kunqismlarida insonlarvabolalarningharakatlari haqida suhbatlaro’tkazish.

Sayr vaqtida tabiat hodisalaridagi mavsumiy o‘zgarishlarni kuzatadilar. Bu kuzatishlar uzoq va qisqa muddatli bo‘lishi mumkin. Kuzatishlar natijasida bolalar uzoq va qisqa muddatli kuzatishlarni bir-biridan farqlaydigan, solishtiradigan bo‘ladilar

3.Turli yosh guruxlarda tabiat bilan tanishtirish mashg’ulotlarini kuzatish va tahlil qilish

Mаshg’ulоtlаr. Bоlаlаrni tаbiаt bilаn tаnishtirish mаshg’ulоtlаri bilimlаrni bоlаlаrning imkоniyatlаri hаmdа аtrоf tаbiаtning xususiyatlаrini nаzаrdа tutgаn hоldа аmаlgа оshi-rish imkоnini bеrаdi. Tаrbiyachi rаhbаrligidа o’tаdigаn mаshg’ulоtlаrdа guruhning bаrchа bоlаlаridа dаstur tаlаblаrigа muvоfiq оddiy bilimlаr shаkllаnаdi, аsоsiy bilish jаrаyonlаri vа bоlаlаrning qоbiliyatlаri ma’lum sistеmа hаmdа izchillikdа o’stirilаdi. Kundаlik hаyotdа, kuzаtish, o’yin, mеhnаt vаqtidа bоlаlаrning shаxsiy bilimlаri yig’ilib bоrаdi. Mаshg’ulоtlаr ulаrni аniqlаsh vа sistеmаlаshtirish imkоnini bеrаdi.Bоlаlаrni mаshg’ulоtlаrdа o’qitish turli mеtоdlаrdа аmаlgа оshirilаdi. Mеtоd mаshg’ulоtning turi, uning аsоsiy mаqsаdigа ko’rа tаnlаnаdi.Аyrim mаshg’ulоtlаrdа bоshlаng’ich bilimlаr shаkllаntirilаdi. Shu mаqsаddа tаrbiyachi kuzаtish, rаsmlаrni ko’rish, bаdiiy аsаrlаrni o’qish, hikоya, diаfil`m vа kinоfil`mlаrni ko’rsаtishdаn fоydаlаnаdi. Bоshqа mаshg’ulоtlаrdа esа bilimlаr аniqlаnаdi, kеngаytirilаdi vа chuqurlаshtirilаdi. Yuqоridа kеltirilgаn mеtоdlаrdаn tаshqаri mаzkur mаshg’ulоtdа bоlаlаrning tаbiаtdаgi mеhnаtidаn hаm fоydаlаnilаdi. Uchinchi tur mаshg’ulоtlаrning аsоsiy vаzifаsi — bilimlаrni umumlаshtirish hаmdа sistеmаgа sоlishdir. Shuning uchun suhbаtlаr, didаktik, o’yinlаr, umumlаshtiruvchi kuzаtishlаrdаn fоydаlаnilаdi. Mеhnаt vа o’yinlаrdа bоlаlаr egаllаgаn bilimlаrini аmаldа qo’llаydilаr.

Mаshg’ulоtlаr bаrchа yosh guruhlаrdа: kichik vа o’rtа yoshdаgi guruhlаrdа оyigа 2 mаrtа, kаttа yoshdаgi guruhlаrdа esа hаftаsigа 1 mаrtа o’tkаzilаdi.

Mаshg’ulоtni sаmаrаli o’tishi tаrbiyachining qаnchаlik puxtа tаyyorgаrlik ko’rgаnligigа bog’liq.

Tаrbiyachi «Dаstur» аsоsidа mаshg’ulоtlаrgа tаyyorgаrlik ko’rаdi. Bundа tаrbiyachi mаshg’ulоtni yaxshi o’tkаzishi uchun o’zi ishlаydigаn, mеhnаt qilаdigаn ekоlоgik shаrоitni yaxshi bilishi tаlаb qilinаdi.

Bоlаlаrni tаbiаt bilаn tаnishtirish, fоrmаlаridаn yanа bоshqаlаri ekskursiya vа sаyrlаrdir. Bundа аsоsiy e’tibоr tаrbiyachining ekskursiyagа tаyyorlаnishi, bоlаlаrni ekskursiyagа tаyyorlаshi, uni o’tkаzishi, ekskursiyani yakunlаshi, sаyrlаrni qаndаy uyushtirishi kаbi ishlаrni to’g’ri, puxtа tаshkil qilа bilishigа bоg’liq.

O‘rta guruh bolalari kuzatish uchun zarur bo‘lgan muhitni o‘zlari yarata oladilar (masalan, ozuqa tayyorlash, jonivor uchun joy tayyorlash kabi). Bu esa bolalarning kuzatishga bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi. Xuddi kichik guruhdagidek kuzatish jarayonida xilmaxil tadqiqot (tekshirish) harakatlari, o‘yin usullari, mehnat topshiriqlaridan foydalaniladi. Bu harakatlardan ba’zilari izlanish xarakterida bo‘lishi mumkin. Masalan, jonivorning nima yeyishini bilish uchun unga turli ozuqa berib ko‘riladi. O‘rta guruh bolalari bilan olib boriladigan kuzatishlarda tarbiyachi taqqoslashdan foydalanishi muhimdir. Bunda tarbiyachi predmetning belgilarini ajratib, ikki predmetni qiyoslaydi (ulardan biri bolalarga oldindan tanish). Bolalar ko‘ribgina qolmasdan, kerak bo‘lganda ushlab, hidlab ham ko‘rishi yaxshi natijalarga olib keladi. O‘rta guruhda kuzatishning natijasi hikoya — tasvirlash bo‘lishi mumkin. Tarbiyachi bolalarga hikoyaning qisqacha rejasini tavsiya etib, ularni ikki-uchta savol yordamida gapirib berishga undaydi. Bolalarning mustaqil kuzatishlari o‘rta guruhda paydo bo‘ladi. Bunda ularni rag‘batlantirish, kuzatilayotgan hodisani tushunishlarida yordam berish, ba’zan u yoki bu usulni qo‘llashda maslahat berish, boshqa bolalarni ham kuzatishga jalb qilish, o‘z kuzatish natijalarini o‘rtoqlariga gapirib berishga undash lozim. Katta guruh. Bu guruh bilan olib boriladigan kuzatishlar jarayonida bolalar obyektlarning xarakterli va muhim belgilari bilan tanishadilar, o‘simlik hamda hayvonlarning o‘sishi va rivojlanishi, tabiatdagi mavsumiy o‘zgarishlar ustida uzoq muddatli kuzatishlar olib boradilar. Tarbiyachi kuzatishni tashkil qila turib, bolalarni ma’lum usullardan foydalanishga, rejaga rioya qilishga, mustaqil ravishda murakkab bo‘lmagan xulosalar chiqarishga o‘rgatishda davom etadi. Bunda kuzatilayotgan jism va hodisalarda u yoki bu faoliyat uchun ahamiyatli yoki butun bir obyektlar guruhining umumiy belgilari ajratib ko‘rsatiladi, jismlarning tevarak-atrof bilan aloqasi va munosabati aniqlanadi. O‘simlik va hayvonlarning o‘sishi hamda rivojlanishi, mavsumiy o‘zgarishlar ustida olib borilgan kuzatishlarda bolalarning davr (fazo), bosqich yoki holatlarni ko‘ra bilish xususiyatlari shakllantiriladi. Masalan, ular o‘sayotgan no‘xat novdalari, poyasi, barglari, gajaklar, g‘unchalar, gul va meva (qo‘zoq)larning paydo bo‘lishini sinchkovlik bilan kuzatadilar. Bolalarni jism va hodisalarni ko‘ra olish, eshitish va qabul qilib olishga o‘rgatish tarbiyachining eng muhim vazifalaridan biridir.

O‘rta yosh guruh (4–5 yosh). Bu yosh guruhdagi bolalar qiziquvchan bo‘ladilar, ko‘p savollar beradilar, narsalarni sifatlari va xususiyatlari, atrof-muhit tabiati va ijtimoiy hayot hodisalari bilan qiziqib tanishadilar. Bu yoshdagi bolalarning diqqati ancha barqaror bo‘lib qoladi. Ular endi kuzatilayotgan hodisalardagi oddiy aloqalarni tushuna oladilar. Bolalarning ana shu sifatlari asosida o‘rta guruh tarbiyachisi tabiat bilan tanishtirishning yangi vazifalarini hal qiladi: bolalarni predmetlardagi xarakterli xususiyatlarini ko‘ra bilishga, ularni qiyoslash va guruhlashga, ba’zi hodisalar o‘rtasidagi oddiy aloqalarni aniqlashga o‘rgatadi, dastlabki elementar umumlashtirishni shakllantiradi. Kuzatishdan ko‘pincha tanish jism va hodisalar haqidagi tasavvurlarni kengaytirish, yangi obyektlar bilan tanishtirishda foydalaniladi. Shu bilan birga tarbiyachi bolalar bilan birgalikda o‘simliklarning o‘sishi va rivojlanishi, tabiat hayo tidagi yorqin mavsumiy o‘zgarishlar yuzasidan uzoq muddatli kuzatishlarni ham tashkil qiladi. Dastlab bu kuzatishlar yakka obyektlar (masalan, kuzda daraxtlardan birining barglari turli rangda bo‘lishi, tabiat burchagida ekilgan loviyaning o‘sishi va hokazo) yuzasidan o‘tkaziladi, so‘ngra esa uzoq muddatli kuzatish obyektlari yuzasidan (masalan, bahorgi bog‘ yoki daraxtzor, daraxtlarning barg yozishi, gullarning ochilishi, ob-havo, qushlarni kuzatish) bo‘lishi mumkin.

Maktabgacha tayyorlov guruhi. Bu guruhdagi kuzatishlarga rahbarlik qilishning o‘ziga xos xususiyatlari bolalarga ko‘proq mustaqilliklarini namoyon qilish uchun sharoit yaratishdan iboratdir. Uzoq muddatli kuzatishlar uchun topshiriqlarning bir qismi bolalarga oldindan beriladi. Tarbiyachi bularni bolalarga ba’zi-ba’zida eslatib turadi. Qisqa muddatli kuzatishlarda tarbiyachi savol-topshiriqlardan foydalanadi. Masalan, «Yangi keltirilgan qush bizda oldin yashagan qushdan nimasi bilan farq qiladi?» «Bog‘chamizdagi daraxt va butalarning barglari bir xilda sarg‘ayganmi?» va shu kabilar. Ko‘pincha savollar faqatgina bolalar ba’zi bir murakkabliklarga uchraganlaridagina beriladi. Tadqiqotchilik harakatlaridan ham yuqoridagi holatda foydalaniladi.

5.1. CHittak va chug’urchuqlarga in yasashda taxtaning qalinligi qancha bo’lish kerak

a) 1,5 sm

b)1,4 sm

s) 1,8 sm

d)1,3 sm

2.Qaysi butasimon o‘simliklar (na’matak, malina)ni kuzatish,barglarining shakli,

rangi, mevalariga qarab qiyoslash, nomini aytish, bir-biridan farqlash bolalarga

o’rgatiladi

na’matak, malina

Na’matak, atirgul

Na’matak, qulupnay,

qulupnay, malina

3.Qaysi guruxda ayrim o‘simliklarning piyozidan, daraxtlarning qalamchasidan,

butasidan ko‘payishi mumkinligini tushuntirish, maktabgacha ta’lim muassasasi

hovlisida erta gullaydigan daraxt va gul ko‘chatlarini ekish, tagini yumshatish

va sug‘orishga o‘rgatish amalga oshiriladi

katta gurux (5-6 yosh)

tayorlov gurux (6-7 yosh)

kichik gurux (3-4 yosh)

o’rta gurux (4-5 yosh)

4.Katta guruxda yovvoyi hayvonlar. Qaysi O‘rmon hayvonlari bo‘ri, quyon,

ayiq haqidagi bilimlarini mustahkamlash hamda sher va yo‘lbars haqida

tushuncha berish olib boriladi.

bo‘ri, quyon, ayiq xamda sher va yo‘lbars

bo‘ri, quyon, echki, xamda sher va yo‘lbars

toshbaqa, quyon, ayiq xamda sher va yo‘lbars

bo‘ri, echki, ayiq xamda sher va tulki

5.Qaysi guruxdan boshlab ilk ekologik madaniyatni tarbiyalab borish amalga oshiriladi

a) o’rta gurux (4-5 yosh)

b) kichik gurux (3-4 yosh)

s) tayorlov gurux (6-7 yosh)

d) katta gurux (5-6 yosh)