Umurtqalilar

Kemiruvchilar — Rodentia
6 (5) Jag‘larida ikkita yoki uchtadan kurak tishi bor.
7 (8) Oyoqlarida to'rtta yoki ikkita tuyoq bor. Yuqori jag'ida kurak tishi yo'q.
Juft tuyoqlilar —Artiodactyla
8 (7) Oyoqlarida faqat bittadan tuyoq bor.
Toq tuyoqlilar — Perissodactyla
H a s h a r o tx o 'r la r tu r k u m in in g o i la la r in i a n iq la sh j a d v a l i
1 (2) Tanasi tikan bilan qoplangan. Jag'idagi tishlari 36 ta.
Tipratikanlar — Erinaceidae
2 (1) Tanasi tikan bilan qoplanmagan.
3 (4) Tanasining uzunligi 10 sm dan ortiq.
4 (3) Tanasining uzunligi 10 sm dan kam.
Yerqazirlar — Soricidae
T ip ra t ik a n la r o i la s in in g a y r im tu r la r in i a n iq la sh j a d v a l i
1 (2) Qulog'ining uzunligi 5 sm gacha, tanasining uzunligi
22 sm dan kam emas.
2( 1) Boshining ustida va ensa qismining o'rtasida ignasiz ochiq joyi yo'q, rangi ochiq.
Quloqdor tipratikan - Erinaceus auritus Gm.
Y ir tq ic h la r tu r k u m in in g a y r im o i la la r in i a n iq la sh j a d v a l i
2(1) Boshi uzunchoq. Yuqorigi jag'larida (har ikkala tomo­
nida) 6 tadan, pastki jag'larida 6—7 tadan oziq tishlari bor.
Itlar — Canidae
2( 1) Boshi yumaloq. Yuqorigi jag'laridagi oziq tishlarining soni 4 tadan oshmaydi.
Mushuklar — Felidae
3 (6) Dumi orqa oyog'ining tovonidan uzunroq. Tanasi­ ning uzunligi 1,5 m dan kam emas.
4 (5) Dumida ko'ndalang dog'lari yo'q. Barmoqlari yung


bilan qoplangan. Yuqori jag‘idagi orqa oziq tishlari bittadan (har ikki tomonida).
Susarlar — Mustellidae
5 (4) Dumida ko'ndalang dog‘lari bor. Yuqori jag'idagi orqa oziq tishlarining soni ikkitadan.
6 (3) Dumi orqa oyog‘ining tovonidan kichik. Tanasining uzunligi 1,5 m dan ortiq.
Ayiqlar — Ursidae
Itlar oilasining ayrim turlarini aniqlash jadvali
1 (2) Hajmi katta. Tanasining uzunligi 80 sm dan ortiq. Dumining uzunligi 30 sm dan ortiq. Bosh skeletining uzunligi 20 sm dan ortiq.
Bo‘ri — Canis lupus L.
2 ( 1 ) Hajmi kichik. Tanasining uzunligi 90 sm dan kalta. Dumining uzunligi 30 sm gacha. Bosh skeletining uzunligi 19 sm gacha.
Chiyabo'ri — Canis aureus L.
3 (4) Qulog‘ining orqasi qora. Dumining uchi oq. Bosh skeletining uzunligi 12 sm dan ortiq.
Tulki — Vulpes vulpes L.
4 (3) Qulog'ining orqasi boshqa rangda. Dumining uchi qora. Bosh skeletining uzunligi 16,5 sm gacha.
S u sa r la r o i la s in in g a y r im tu r la r in i a n iq la sh ja d v a l i
1 (2) Boshining yon tomonida ko‘.zidan to qulog‘igacha qora yo'l o'tgan. Pastki jag‘idagi oziq tishi 5 ta dan kam emas.
Bo'rsiq — Meles meles L.
2( 1) Boshining yon tomonida qora yo‘li yo‘q. Pastki jag‘idagi oziq tishi 6 ta. Ko‘kragida oq dog‘i bor. Yuqorigi labi va tumshug'ining uchi qo‘ng‘ir yoki jigarrang. Qulog‘i 35 mm dan uzun.
Tog* susari — Martes foina Erxleben
3 (4) Orqasi sariq, mayda har xil dog‘lari bor. Tanasining uzunligi 39,5 sm, dumi 20 sm gacha.


Olaqo'zan — Vormela pereguzna L.
4 (3) Orqasi ochiq qo‘ng‘ir rangda. Tanasining uzunligi 70 sm, dumining uzunligi 45 sm. Oldingi va orqa oyoqlarining barmoqlari yupqa suzgich parda bilan tutashgan. Yuqorigi jag‘ining har tomonida 4 tadan, pastki jag‘ida 3 tadan soxta oziq tishlari bor.
Qunduz — Lutra lutra L.
A y i q la r o i la s in in g a y r im tu r la r in i a n iq la sh j a d v a l i
1 (2) Mo‘ynasi yaltiroq qora rangda, ko‘kragida oq dog‘i bor. Bosh skeletining yuz qismi qisqa.
2( 1) Mo‘ynasi qo‘ng‘ir rangda. Ko‘kragida oq dog'i yo'q.
Bosh skeletining yuz qismi uzun.
Qo'ng'ir ayiq — Ursus arctos L.
K e m i r u v c h i la r tu r k u m in in g a y r im o i la la r in i a n iq la s h j a d v a l i
1 (2) Tanasining ustki qismi tikanga aylangan qil bilan
qoplangan.
Jayralar — Hystricidae
2( 1) Tanasining ustki qismi yumshoq mo'yna bilan qoplan­ gan.
3 (4) Orqa oyog'ining barmoqlari suzgich pardalar bilan bir-biriga qo'shilgan.
Nutriyalar — Myocastoridae
4 (3) Orqa oyog‘ining barmoqlari oralig'ida pardalar yo'q. Panjalari daraxtga chiqishga moslashgan. Dumi mo'yna bilan qoplangan.
Olmaxonlar —Sciuridae
5 (6) Orqa oyoqlari oldingi oyoqlariga nisbatan 3—4 marta uzun.
Qo'shoyoqlar — Dipodidae
6 (5) Orqa oyoqlari oldingi oyoqlariga nisbatan ikki marta uzun. _*
1 (8) Ko'zi bor. Ba’zan kalta bo'lsa ham dumi bor.


Sichqonsimonlar — Muridae
O'zbekistonda jayralar oilasining bitta turi — Hind jayrasi
—Hystrix indica Kerr., nutriyalar oilasining bitta turi — nutri- ya — Myocastor coypus Molina uchraydi (lekin nutriyaning bu turi mahalliy bo'lmay, iqlimlashtirilgan).
O lm a x o n la r o i la s in in g a y r im tu r la r in i a n iq la sh
j a d v a l i
1 (2) Dumi mo'yna bilan qoplangan. Tovonining uzunligi 18-24 mm. Ko'zidan to qulog'igacha qora yo'l o'tgan.
0 ‘rmon olmaxoni — Dryomys nitedula P.
2 ( 1 ) Dumining yarmi kalta jun bilan qoplangan. Tovoni­ ning uzunligi 25—31 mm.
Q o ‘s h o y o q la r o i la s in in g a y r im tu r la r in i a n iq la sh
j a d v a l i
1 (2) Dumi tanasidan uzun. Orqa oyoqlari uzun, dumining uchi cho'tka singari yapaloqlashgan va oq rangda.
Kichik qo'shoyoq — Allactaga elater Licht.
2 ( 1 ) Dumining cho'tka qismida ingichka oq yo'l bor. Severtsev qo'shoyog'i — Allactaga severtzovi Vinogradov
S i c h q o n s im o n la r o i la s in in g a y r im tu r la r in i a n iq la sh j a d v a l i
1 (2) Yuqorigi kurak tishi uchining ichki tomoni kemtikli.
Dumi tanasidan bir oz kalta.
Uy sichqoni — Mus musculus L.
2( 1) Yuqorigi kurak tishining ichki tomoni tekis. Dumining uzunligi tanasining uzunligiga teng.
Dala sichqoni —Apodemus agrarius Pallas L.
3 (4) Dumi tanasidan bir oz kalta. Mo'ynasi kulrang. Kulrang kalamush — Rattus norvigicus Berkenhout
4 (3) Dumi tanasidan bir oz uzun. Mo'ynasi qoramtir yoki qora.
Qora kalamush — Rattus rattus L.


J u f t tu y o q l i la r tu r k u m in in g a y r im o ila la r i, u r u g ‘la r i va tu r la r in i a n iq la sh ja d v a l i
1 (2) Yuzi cho'zinchoq, tumshug'ining uchi tangachasimon
tekis. Yuqorigi jag'ida kurak tishlari bor. Oziq tishlari 7 ta ko'p bo'rtmali.
Cho'chqalar — Suidae oilasi
O'zbekistonda cho'chqalar oilasining bitta Sus L. urug'i va uning yovvoyi cho'chqa yoki to'ng'iz —Sus scrofa L. turi uchraydi. 2( 1) Tumshug'i uncha cho'ziq emas va uchida tog'aysimon halqasi yo'q. Yuqoridagi jag'idagi qoziq tishlarinirig uchi past­
ga qaragan. Jag'laridagi oziq tishlari 6 tadan oshmaydi.
3 (4) Burun teshiklari keng joylashgan, ular oralig'idagi masofa burun teshiklari bilan yuqoridagi labning uchigacha bo'lgan masofaga teng yoki undan ortiq. Agar shoxlari bo'lsa, tarmoqlangan suyak dastalaridan iborat. Shoxi tushib, o'rniga yangisi chiqib turadi.
Bug‘ular — Cervidae oilasi
4 (3) Burun teshiklari yaqin joylashgan. Ular oralig'idagi masofa burun teshiklari bilan yuqoridagi labning uchigacha bo'lgan masofadan kam. Agar shoxi bo'lsa, konus shaklida bo'lib ichi bo'sh, shox jilddan iborat va peshona suyagiga yopishgan. Shoxlari hech qachon tushmaydi.