Umumiy kimyodan qoidalar to’plami

Klechkovskiy 1 – qoidasi
Elektron pog’onachalarning elektronlar bilan to’lib boorish ketma – ketligi, ularning bosh va orbital kvant sonlar yig’indisi (n + l) qiymati ortib borishi tartibida bo’ladi.
162	Klechkovskiy 2 – qoidasi	Agar bir nechta pog’onacha uchun n va l qiymatlari yig’indisi bir xil bo’lsa, bunda avval bosh kvant soni kichik bo’lgan pog’onacha to’ladi. Ya’ni: 1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 4s, 3d, 4p, 5s, 4d, 5p, 6s, 4f, 5d, 6p, 7s, 5f, 6d, … tartibida bo’ladi.
163	Pauli prinsipi	Atomda to’rtta kvant son bir xil bo’lgan ikkita elektron bo’lishi mumkin emas.
164	Gund qoidasi	Elektronlar imkoni boricha elektron yacheykalarni to’ldirishga harakat qiladi.

	0 (s)	1 (p)	2 (d)	3 (f)	Elektron qavatdagi n^2 orbital soni	Elektron qavatdagi 2n^2elektron soni
1	□				1	2
2	□	□□□			4	8
3	□	□□□	□□□□□		9	18
4	□	□□□	□□□□□	□□□□□□□	16	32
ml	0	-1, 0, +1	-2,-1,0,+1,+2	-3,-2, -1,0,+1,+2,+3

Kimyoviy bog’lanishlarning ba’zi xususiyatlari

165	Kimyoviy bog’lanishlarning muhim xususiyatlariga	bog’ uzunligi, bog’lanish energiyasi, bog’larning to’yinuvchanligi va bog’larningyo’naluvchanligi kiradi.
166	Bog’ uzunligi –	Kimyoviy bog’ hosil qilgan ikki element yadrosi orasidagi masofa. Bog’ uzunliginanometr (nm) larda o’lchanadi. Ko’pchilik hollarda bog’ uzunlashgan sari bog’ning uzilishi osonlashadi.
167	Bog’ uzunligi –	molekula hosil qiluvchi atomning radiusi bilan bog’liq.
168	Galoidvodorodlarda bog’ uzunligi	Molekulalar: H-F H-Cl H-Br H-J nm 0,092 < 0,128 < 0,142 < 0,162 Bu qatorda bog’lanish uzunligi elementlar tartib raqami ortib borishi tartibida ortib boradi.
169	Agar shu qatorda vodorod elementi o’rniga boshqa element atomini qo’ysak ham bu qonuniyat saqlanib qoladi:	Molekulalar: C-F C-Cl C-Br C-J nm 0,138 < 0,177 < 0,194 < 0,214
170	Alkanlarda	0,154 – 0,158 nm
171	Arenlarda	0,139 – 0,142 nm
172	Alkenlarda	0,134 nm
173	Alkinlarda	0,120 nm tartibida bog’lanish uzunligi kamayib boradi.
174	Bir davrda joylashgan element atomlaridan hosil bo’lgan ikki atomli molekulalarda:	0,109 < 0,120 < 0,141 tartibida bog’lanish uzunligi ortib boradi.
175	Bir davr elementlarining hosil qilgan bog’lovchi elektronlar soni bir xil bo’lganda:	Li-H Be-H B-H C-H N-H O-H F-H 0,159 > 0,129 > 0,121 > 0,112 > 0,103 > 0,096 > 0,091 tartibida kamayib boradi.
176	Bog’lanish energiyasi –	Bir mol modda tarkibidagi molekulalarning bog’larini uzish uchun talab etiladigan energiya (kJ/mol) miqdoridir. Bog’lanish energiyasi qanchalik katta bo’lsa atom shuncha barqaror bo’ladi.
177	Bir davrda joylashgan element atomlaridan hosil bo’lgan ikki atomli molekulalarda:	945,3 > 493,6 > 155 tartibida bog’lanish energiyasi kamayib boradi.
178	Bir davr elementlarining hosil qilgan bog’lovchi elektronlar soni bir xil bo’lganda:	Li-H Be-H B-H C-H N-H O-H F-H tartibida bog’lanish energiyasi ortib boradi.
179	Guruhlarda bog’lanish energiyasini xalkogenlarning vodorodli birikmalari misolida	H-O-H H-S-H H-Se-H H-Te-H kJ/mol 460,5 229,4 174,8 140,5 tartibida kamyib boradi.
180	Bog’larning to’yinuvchanligi	atomlarning cheklangan miqdordagi bog’lar xususiyatidir. Elementlar atomlarining valent pog’onasidagi hamma elektronlari bog’ hosil qilishda (toq elektronlar hisobiga kovalent yoki qutbli kovalent, taqsimlanmagan elektron juftlari donorlik, elektronlar bilan ishg’ol etilmagan orbitallar esa akseptorlik xususisyatlarni amalga oshirganda) qatnashgandan so’ng element o’zining to’yinuvchanlik xususiyatini namoyon qilgan bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, bog’lanishda ishtirok etuvchi atomlar o’z toq soniga teng bog’lar hosil qilib, valentliklarini to’yintiradi. Lekin kovalent bog’lar donor – akseptor mexanizmi bo’yicha ham hosil bo’ladi. Shuning uchun azot elementining maksimal valentligi to’rtga teng.
181