108
|
Valent elektronlar
|
Bosh guruhcha elementlarining tashqi pog’onasidagi elektronlar soni ularning guruh raqamiga teng. Bu elektronlar valent elektronlari deyiladi va kimyoviy elementning valentligini belgilab beradi. Davriy sistemada asosiy guruhcha elementlarining valentliklari quyidagicha:
Guruh raqami
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
Valentligi
|
I
|
II
|
III
|
II
IV
|
I
II
III
IV
V
|
II
IV
VI
|
I
III
V
VII
|
|
109
|
N,O,F elementlari
|
Davriy sistemada N,O,F elementlari o’z guruhlari raqamiga teng valentlikni namoyon qilmaydi. Sababi azotda toq elektronlar 3 ta, kislorodda 2 ta, ftorda esa 1 ta toq elektronlar mavjud, ammo
2d – qobiq bo’lmaganligi uchun.
|
110
|
Yonaki guruhcha elementlari
|
ko’pincha maksimal valentlikni namoyon qilmaydi, ba’zilari (masalan: Cu,Ag,Au) guruh raqamidan katta bo’lgan valentlikka ega.
|
111
|
Atomlarning xossalari
|
Davriy sistemadagi elementlar atomlarining xossalari bir necha xususiyatlar – atom radiusi, elektronga moyillik, ionlanish potensiali, elektromanfiylik, kislota – asos xossalari orqali talqin qilinadi.
|
112
|
Atom radiusi –
|
Atom markazidan eng chetki elektrongacha bo’lgan masofa.
|
113
|
Bosh guruh elementlari uchun atom radiusi –
|
yuqoridan pastga tartibida kattalashib boradi. Bu esa guruhlarda yuqoridan pastga tomon metallic xossasini ortib borishiga olib keladi.
|
114
|
Davrlarda atom radiusi –
|
chapdan o’ngga tomon kamayib boradi. Bu esa chapdan o’ngga qarab metallmaslik xossasini ortishiga ortib keladi.
|
115
|
Ionlanish energuyasi
|
bir element atomidan elektronlarni tortib olish kerak bo’ladigan energiya miqdoridir. Element atomining ionlanish energiyasi qanchalik katta bo’lsa, shu element o’zining elektronini shunchalik qiyin beradi, aksincha, ionlanish energiyasi qanchalik kichik bo’lsa, shu element shunchalik elektronini oson beradi. Demak metallmaslarning ionlanish energiyalari metallarnikiga nisbatan katta bo’ladi. Belgisi: I
|
116
|
Bosh guruh elementlari uchun ionlanish energuyasi
|
yuqoridan pastga qarab esa ionlanish energiyasi kamayib boradi.
|
117
|
Davrlar uchun ionlanish energiyasi
|
davrlarda ionlanish energiyasi (I) chapdan o’ngga qarab ortib boradi.
|
118
|
Elektronga moyillik
|
neytral holdagi atomga elektron birikishi natijasida ajralib chiqadigan energiya miqdoridir.
|
119
|
Davrlar uchun elektronga moyillik energiyasi
|
chapdan o’ngga o’tgan sayin elektronga moyillik (E) energiyasi ortib boradi.
|
120
|
Bosh guruh elementlari uchun elektronga moyillik energiyasi
|
guruhchalarda yuqoridan pastga qarab bu energiya kamayib boradi.
|
121
|
Nisbiy elektromanfiylik
|
Nisbiy elektromanfiylik qiymati tushunchasini fanga 1932 yil L.Poling kiritgan. Ta’rifi: “Molekula tarkibidagi atomning o’ziga bog’lovchi elektronni tortish xususiyati uning elektromanfiyligi deyiladi.”
|
122
|
Davrlar uchun elektromanfiylik
|
chapdan o’ngga o’tgan sayin elektromanfiylik energiyasi ortib boradi
|
123
|
|