“Umumiy fizika” kursidan mustaqil ishlarni bajarishdagi uslubiy ko’rsatma

 

Foydalanadigan adabiyotlar: 

1.  I.V.Savelyev. “Umumiy fizika kursi”. III qism. T.O‟qituvchi. 1975 y. 337 

bet. 

2.  S.X.Astanov, U.N.Islomov, N.N.Dalmuradova “To‟lqin optikasi” 

ma‟ruzalar matni. Buxoro 2006 y. 20 bet.  

 

30. Ma’ruza. Qutblangan yorug’lik. Malyus qonuni 

Interferensiya  va  difraksiya  hodisalari  ham  ko'ndalang,  ham  bo'ylama 

to'lqinlar  uchun  kuzatiladi.  Shu  bilan  birga  shunday  hodisalar  borki,  ular  uchun 

yorug‟lik  to'lqinining  ko'ndalang  to'lqin  ekanligi  prinsipial  ahamiyatga  egadir. 

Bunday  hodisalar  qatoriga  yorug‟likning  qutblanishi  ham  kiradi.  Ixtiyoriy 

yorug‟lik manbasi (quyosh, sham) dan tarqalayotgan yorug‟lik nurlari deganda shu 

manbaning  atomlaridan  chiqayotgan  yorug‟lik  to'lqinlarining  aralashmasi 

tushiniladi.  

 

Soddalik  uchun  tebranayotgan  elektr  dipoli  nurlanishini  qarasak,  u  turli 

tomonga  elektromagnit  to'lqinlar  chiqarishini  -  bunda  elektromagnit  nurlanish 

yo'nalishi 



r

  ga  perpendikulyar,  dipol  o'qi  tekkisligida 



E

    kuchlanganlik 

vektorining tebranishini ko'ramiz. Magnit maydon kuchlanganlik vektori 



H

  nur va  



E

 ga perpendikulyar tekislikda tebranadi.  

 

n

 



 

n

 



 

2 .1 - r a s m . 

б )

 

а )

 

 

---

 

33 

Anizotrop  muhitlarda  nur ikkiga bo'linishidan tashqari turlicha yutiladi. Dixroizm 

deb  ataluvchi  bu  hodisa  tufayli  ikki  nurdan  biri  to'la  yutiladi.  Masalan,  turmalin 

kristallida oddiy nurning yutilish koeffitsiyenti g‟ayri oddiynikidan bir necha marta 

katta.  Qalinligi  1  mm  bo'lgan  turmalin  plastinkasida  oddiy  nur  yutilib,  faqat 

qayrioddiy  nur  chiqadi.  Bu  esa  dixroizmli  kristallardan  qutblagich  sifatida 

foydalanish imkoniyatini beradi.  

  

qutblagich  sifatida  polyaroidlar  keng 

qo'llaniladi.  Polyaroid  yupqa  selluloid 

plyonkasidan 

iborat 

bo'lib, 

unga 

gerapatit  ingichka  kristallari  kiritilgan 

bo'ladi. 

 

Gerapatitning 

0,1 

mm 

qalinlikdagi  plastinkasi  oddiy  nurni 

to'la yutadi.   

 

 

 

 

 

Agar  bir  turmalin  plastinkasi  orqasiga  ikkinchi  turmalin  plastinkasi 

joylashtirilsa, birinchisi qutblagich, ikkinchisi tahlilchi deyiladi. Ikkinchi kristallga 

tushuvchi  yorug‟lik  intensivligini  I

0

,  chiquvchi  yorug‟lik  intensivligini  I  deb 

belgilasak,  

I=I

0

cоs

2

 



   

(2.21) 

tabiiy  yorug‟lik  intensivligi  I

1

  bo'lsa,  I

0

=I

1

/2  dir.      -  kristallarning  optik  o'qlari 

orasidagi burchak. (2.21) ifoda Malyus qonunini ifodalaydi.