“Umumiy fizika” kursidan mustaqil ishlarni bajarishdagi uslubiy ko’rsatma

 

Foydalanadigan adabiyotlar: 

1.  I.V.Savelyev. “Umumiy fizika kursi”. II qism. T.O‟qituvchi. 1975 y. 103 

bet. 

2.  S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova “Magnetizm” elektron 

o‟quv qo‟llanmasi. Buxoro 2007 y. 45 bet.  

24. Ma’ruza. Elektronning solishtirma zaryadi. 

O‟tkazgich  tarkibiga  kiruvchi  elektronlar  o‟zlarining  tartibsiz  harakatlari 

davomida  metal  panjarasining  o‟zagi  bilan  uzluksiz  to‟qnashib  turadi,  agar 

o‟tkazgich  to‟satdan  tormozlansa,  unga  qandaydir 



  tezlanish  beriladi. 

Elektronlarning o‟tkazgichga nisbatan bunday harakatida kuchlanganligi E bo‟lgan 

maydonda  har  bir  elektronga  qandaydir  F=eE  kuch  ta‟sir  etadi  va  bu  kuchning 

kattaligi  F=m



  gat  eng  bo‟ladi.  Demak,  maydon  kuchlanganligi  E  ning  kattaligi 

quyidagiga teng bo‟ladi: 



e

m

e

F

E





                              (6.14) 

R qarshilikli va l uzunlikli o‟tkazgichni to‟la tormozlash uchun t vaqt kerak bo‟lsa, 

o‟tkazgichda hosil bo‟lgan tokning kattaligi quyidagicha bo‟ladi: 

l

Rt

e

m

I

0





 

Bundan o‟tkazgichni tormozlaganda undan oqib o‟tgan to‟la elektr miqdori Q 

uchun quyidagini topamiz: 

R

l

e

m

It

Q

0







                               (6.15) 

Tez  harakatlanayotgan  o‟tkazgichni  tormozlab,  hosil  bo‟lgan  potensiallar 

ayirmasining  ishorasiga  ko‟ra,  tokni  hosil  qiluvchi  zaryadlarning  ishorasini 

aniqlash,  o‟tkazgichdan  oqib  o‟tgan  to‟la  elektr  miqdorini  o‟lchab  esa  (6.15) 

formulaga  kora  e  elektron  zaryadi  kattaligining  electron  massasi  m  ga  nisbatini 

aniqlash mumkin: 

QR

l

m

e

0



