Umumiy biyologiya

 

7-matn 

Hujayraning hayotiy jarayonlari 

---

Har bir to’qima va a’zoning hujayralari ma’lum vazifalarni bajarishga 

xizmat qiladi. Masalan, bezlarning hujayrasi ferment yoki gormon ishlab chiqaradi. 

Miyaning hujayrasi nerv hujayralarining ta’sirlarini qabul qilish, analiz va sintez 

qilish, shuningdek, ishchi organlarda harakatlarni boshqarish vazifasini bajaradi. 

Hujayralarning normal yashashi, o’z vazifasini bajarishi, ko’payishi uchun 

ularda uzluksiz ravishda moddalar almashinuvi amalga oshadi. Ovqat hazm qilish 

organlarida parchalanib, qonga so’rilgan oziq moddalar hujayralarga o’tadi va bir 

qismi hujayra tarkibiy qismlarining muntazam yangilanib turishi, ko’payishi uchun 

plastik material sifatida o’zlashtiriladi. Qolgan qismi esa nafas olish organlaridan 

kelgan kislorod bilan oksidlanib, energiya hosil qilishi hisobiga hujayra 

qo’zg’aladi. 

Oziq moddalarning kislorod ishtirokida oksidlanishi va parchalanishi 

natijasida hosil bo’lgan qoldiq moddalar(karbonat kislota, mochevina, ammiak, 

siydik kislota, kreatinin, mineral tuzlar) hujayradan qonga o’tadi va ayirish 

organlari orqali tashqariga chiqarib yuboriladi. Ushbu jarayonlar gormonlar va 

nerv sistemasi orqali boshqariladi. 

Shu tarzda barcha matnlar mazmuni guruhlar tomonidan o’rganilib 

chiqilgach, o’quvchilar ‘‘Hujayra haqida umumiy tushuncha’’ mavzusi bo’yicha 

asosiy tushuncha (element) larni ajratadilar, tushunchalarning o’zaro mantiqiy 

bog’liqligini aniqlaydilar, yuzaga kelgan g’oyalar asosida mavzuga oid sxema 

ishlab chiqadilar. Quyida namuna sifatida ‘‘Sitoplazma organoidlari’’ nomli 

sxemani keltiramiz. 

Dastlab o’quvchilar e’tiboriga o’qituvchi tomonidan ishlangan sxema havola 

etiladi. So’ngra o’zlashtirilgan bo’limlar asosida o’quvchilarning o’zlariga shunday 

sxemani ishlab chiqish vazifasi topshiriladi.