Uliwma psixologiya kk


Filogenezde psixikanin` rawajlaniwi



Download 0,67 Mb.
Pdf ko'rish
bet18/78
Sana10.04.2022
Hajmi0,67 Mb.
#541011
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   78
Bog'liq
Uliwma psixologiya kk.

Filogenezde psixikanin` rawajlaniwi. Ontogenezde psixikanin` rawajlaniwin izertlewde payda bolatug`in 
birinshi soraw, bul psixikaliq o`mirdi psixikaliqqa shekem ayiratug`in ob`ektiv kriteriya (belgi) haqqindag`i 
soraw. Sub`ektiv tu`rde bul belgi sezimlilik, yag`niy seziwshiliktin` bar boliwi esaplanadi. Biraq seziw ha`tteki 
en` a`piwayi haywanlarda da bolatug`inlig`i izertlewshilerge sirttan baqlawdan basqa jol qaldirmaydi, o`ytkeni 
bul tiri janlardin` reflektsiyasi joq. Demek, is-ha`rekettin` o`zgesheliklerinen kelip shig`ip qoziw ha`m 
sezimlilikti ayiriw kerek. Qoziw- bul o`mirlik a`hmiyetli stimulg`a qa`legen tiri jannin` (psixikag`a iye ha`m 
psixikag`a iye bolmag`an) reaktsiyasi. Misali, a`piwayi infuzoriya olar ushin o`mir da`regi bolg`an jaqtiliqqa 
qaray su`zedi, o`simlikler quyashqa qaray ashiladi. Sezimlilik-bul sezip ta`sirleniwge uqipliliq ha`m ol tek 
psixikag`a iye organizmlerde boladi.
Seziwdin` payda boliwi bul ja`nlik sensor (sensorika-sezim) dep atalg`an psixikanin` rawajlaniwinin` birinshi 
basqishinda turg`anlig`in bildiredi. Bul basqishta a`piwayilar-amebalar, infuzoriyler, qurtlar, baliqlar, 
nasekomalar turadi. Olardin` ko`pshiliginin` minez-qulqi derlik a`piwayi, al psixikaliq o`miri bolsa tek g`ana 
seziw menen yag`niy predmettin` ayirim sapa ha`m qa`siyetlerinin` sa`wleleniwi menen sheklenedi. 
Pertseptiv (pertseptsiya-qabil aliw) atamasin alg`an ekinshi basqishta, minez-quliq biraz quramalasadi. 
Psixikaliqtin` sferasi da ken`eyedi- seziwden basqa, qabil aliw, yag`niy predmet obrazinin` pu`tinlik 
sa`wleleniwi uqiplig`i rawajlanadi. Sonliqtan tiri janlar predmet ha`m jag`day obrazlarin sa`wlelendire aladi, 
qiyin jag`daylarda jaqsi bag`darlanadi, awqat tawip, qiyinshiliqtan jasirina aladi. Ko`pshilik haywanlar 
psixikasinin` rawajlaniwinin` a`yne usi basqishinda. Olardin` minez-qulqinin` quramalasiwi ko`nlikpe, 
u`yreniwge uqipliliqtin` payda boliwi na`tiyjesinde ju`z beredi. Ko`nlikpe bolsa bul basqishta qabil aliwdan 
basqa ja`ne yad, birinshi gezekte ha`reketke yad (motorliq) payda boliwi na`tiyjesinde qa`liplesedi. Haywanlar 
a`hmiyetlirek bolg`an emotsional uwayimlardi da saqlap qaladi ha`m bul o`z is-ha`rketin retlestiriwge ja`rdem 
beredi.
Su`t emiziwshiler, psixikanin` rawajlaniwinin` u`shinshi basqishinda bolip olar tek g`ana seziw, qabil aliw, yad 
emes, al oylawg`a da iye. Sonliqtan da bul basqish intellekt basqishi atamasin alg`an. Bul jerde payda boliwshi 
oylaw-ko`rgizbeli- ha`reketli, predmetler menen manipulyatsiyalaw (ko`z boyaw, aldaw) za`ru`rligi menen 
baylanisli. Usinin` na`tiyjesinde haywanlarda jag`daydin` a`piwayi sxemasi payda boladi, bunda tek g`ana 
predmetler emes, al olar arasindag`i baylanis ha`m qatnaslar sa`wlelenedi. Sonliqtan joqarg`i haywanlar is-
ha`reketi quramali sistemasin du`ziwi, a`piwayi ma`selelerdi sheshiwi mu`mkin. Biraq olar sanag`a iye emes. 
Retlestiriw, ne haqqinda oylap, uwayimlap atirg`anlig`i, qiyin jag`daydan shig`iwdin` qanday jolin tapqanlig`i 
haqqinda o`zine ha`m a`tiraptag`ilarg`a esap bere almaydi.
Haywanlarda psixikanin` qa`liplesiw nizami barliq waqitta tek g`ana qorshag`an ortaliqqa maslasiw za`ru`rligi 
menen baylanisli, biologiyaliq bolip qaladi. 
Adamnin` psixikasinin` qa`liplesiwine bolsa basqa da faktorlar (misali ma`deniy) ta`sir etedi. Sonliqtan da, adam 
psixikasinin` rawajlaniwi tek g`ana biologiyaliq emes, al sotsioma`deniy faktorlar menen baylanisli.
Psixikanin` en` joqarg`i formasi- adam sanasinin` rawajlaniwi. 
Jamanliqti an`law-demek da`rhal onin` menen gu`resiwdi baslaw. 
M.Kol`tsov. 
Psixologiyada sana su`wretlengen psixikaliq funktsiyalardin` uliwma sapasi bolg`an sa`wleleniwdin` ayiriqsha 
formasi sipatinda ko`riledi. Barliq psixikaliq funktsiyalardin` olardin` o`z-ara ha`reketinde rawajlaniwi, adamda 
sirtqi du`n`yanin` ishki sa`wleleniwin qanday da bir ma`niste modelin qa`liplestiredi. Bul modeldin` adam is-
ha`reketine bag`darlawshi ta`siri ol ta`repinen sana sipatinda sa`wlelenedi.
Sanani paydalaniw adamg`a miynetinen ol bul protsesstin` basinda na`zerde tutqan aldina qoyg`an na`tiyjesin 
aliwg`a mu`mkinshilik beredi. Haywanlardan pariqli ra`wishte adam tek g`ana biologiyaliq talap penen 
belgilenetug`in tu`rlik ta`jiriybe menen engizilgen minez-quliq bag`darlamasin a`melge asirmaydi, al niyet ha`m 
maqsetlerin alg`a su`riw joli menen o`z bag`darlamasin islep shig`adi. 


16
Adam is-ha`reketinin` an`li, maqsetke bag`darlang`an ha`m erkin retlestiriw onda sirtqi du`n`yanin` ishki modeli 
qa`liplesip atirg`anlig`i na`tiyjesinde g`ana mu`mkin.

Download 0,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   78




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish