U jo'Rayev, R. F a r m o n o V, s h. E r g a s h e V

V BOB. XIX ASRNING 70- YILLARIGACHA 
BO'LGAN DAVRDA OSIYO VA AFRIKA 
MAMLAKATLARI 
31- §.  X I X asrning 70- yillarigacha bo'lgan 
davrda Hindiston 
Buyuk Britaniya mustamlakachilik tartibi. Buyuk Britaniya 
hukmron tabaqalari yangi asrda  h a m Hindistonni butunlay o'z mus-
tamlakalariga aylantirish siyosatini davom ettirdilar. Chunonchi, 
hukumat «Hindiston ishlari bo'yicha nazorat kengashi» tashkil etdi. Bu 
kengash Buyuk Britaniyaning Hindistondagi тш1жп1акас1ш1к siyosatining 
yo 'naUshlarini belgilab borardi. 
Bundan tashqari, Buyuk Britaniya parlamenti Hindistonni boshqa-
rish  t o ' g ' r i s i d a  q o n u n qabul qildi.  U n g a  k o ' r a , «Ost-Indiya» kompa-
niyasining Kalkutta shahridagi gubernatori Buyuk Britaniyaning barcha 
m u s t a m l a k a l a r i  g e n e r a l - g u b e r n a t o r i etib tayinlandi. Shu tariqa 
k o m p a n i y a  a m a l d a  H i n d i s t o n n i  b o s h q a r u v c h i  m u s t a m l a k a c h i 
ma'muriyat apparatiga aylantirildi. Hindistonda Buyuk Britaniya ma'mu-
riyatining Oliy Sudi joriy etildi. 
Hindistonning  m u s t a m l a k a g a aylantirilgan hududlari  m a ' m u r i y 
jihatdan general-gubernatorga itoat etuvchi gubernatorlar tomonidan 
boshqarildi. 
Buyuk Britaniya to'qimachilik sanoati mahsulotlarining Hindistonda 
sotilishi mahalliy to 'qimacliilik hunarmandlarini xonavayron qilgan. Chunki 
ularning mahsuloti sifat jihatdan metropoliya tovarlari bilan raqobat qila 
olmagan. Ayni paytda metropoliyaga Hindiston paxtasi  h a m olib ketila 
boshlandi. 
Buyuk Britaniya to 'qimachilik fabrikalari paxtani qayta ishlab, sifatli 
mato tayyorlardi. Bu mato Hindistonga olib kelinib sotilgan. Bu esa 
118 

---

Hindistonning shahar hunarmandchiligini halokat yoqasiga keltirib 
qo 'ygan. Shu tariqa hind to 'qimachilarining taqdiri fojiaU ahvolga tushgan. 
Buyuk Britaniya fabrikantlari behisob miqdorda daromad olayotgan 
bir davrda, Hindistonning o'n minglab to'quvchilari ochlikka  m a h k u m 
etilgan. 
«Ost-Indiya» kompaniyasi katta harbiy kuchga tayanar edi. U 
hindlaming о 'zidan ham yollanma  q o ' shin tuzgan. Bu qo' shin askari sipohi 
deb atalardi.  Q o ' shinga ingliz zobitlari qo 'mondonlik qilishardi. Hindistonda 
faqat shu qo'shingina hindlarriing birdan-bir uyushgan tashkiloti edi, xolos. 
Kompaniya sipoMarning Buyuk Britaniyaga so 'zsiz itoat etib, xizmat qmshini 
istardi. 
Buyuk Britaniyaning Hindistonda talonchilikdan iborat mustam­
lakachilik siyosati mahalliy knyazliklar va hind jamiyati turli labaqalarining 
tarqoqUgi tufayU tobora chuqurlashib bordi. Ayni paytda ular milliy va diniy 
jihatdan ham kamsitilar edi. Oarning diniy his-tuyg 'ulari hisobga olinmasdi. 
Oqibatda mana shu yagona uyushgan, sipohilardan iborat harbiy kuch 
orasida  h a m mustamlakachilik tartiblaridan norozilik tobora kuchayib 
borgan.