U jo'Rayev, R. F a r m o n o V, s h. E r g a s h e V

II BO'LIM 
XIX ASRNING 70-YILLARIGACHA BO'LGAN DAVRDA 
YEVROPA, AMERIKA, OSIYO VA AFRIKA MAMLAKATLARI 
III BOB. XIX ASRNING 70-YILLARIGACHA 
BO'LGAN DAVRDA YEVROPA DAVLATLARI 
24- §. XIX asrning 70-yillarigacha bo'lgan 
davrda Buyuk Britaniya 
Sanoatning rivojlanishi. Bu davrda Buyuk Britaniyada sanoat 
gurkirab rivojlandi. To'qimachilik, metallurgiya, mashinasozlik, kon 
sanoati yetakchi о 'rinni egalladi. 
Mashinalashgan ishlab chiqarish oqibatida 1816- yilda 
Buyuk Britaniyada mashinalar 150 min odamning qo'l 
mehnatiga teng ishni bajardi. Vaholanki, bu davrda Buyuk 
Britaniya aholisi 12 min kishini tashkil etardi. 
Sanoat taraqqiyoti transporting yangi turi paydo bo Tishini zaruratga 
aylantirib  q o ' y d i .  B u n i n g aks sadosi o'laroq, 1825- yilda  B u y u k 
Britaniyada dunyoda birinchi temiryo '1 qurildi. Bu hodisa mamlakatning 
turli mintaqalarini bir-biri bilan tutashtirilishini  h a m d a yuk tashishning 
arzonlashuvini ta' minladi. Ayni paytda ichki bozor keng ay di. Oqibatda 
zavod va fabrika egalari mumkin qadar ко 'proq mahsulot ishlab chiqara 
boshladilar. 
92 

---

Temiryo '1 qurilishining boshlanishi, о 'z navbatida, cho 'yan, ternir va 
po 'latga bo 'lgan ehtiyojni oshirib yubordi. Sanoatning yangi tarmog 'i -
parovozsozlik pay do bo 'ldi. Bu esa qudratli savdo va harbiy dengiz floti 
yaratishga imkon berdi. 
XIX asr insoniyat tarixiga bug' asri bo'lib kirgan. 
Mamlakat hayotidagi bu о 'zgarishlar Buyuk Britaniyaning «dengizlar 
hukmroni» mavqeini yanada musiahkamladi. Tuproq yo 'liar о 'mini asfalt 
yo 'liar egallay boshladi. 
Bu esa savdo ekipajlari qatnoviga sarflanadigan vaqtni ikki marta 
qisqartirishga imkon berdi.  X I X asrning 40-yillariga kelib qishloq 
xo 'jaligida mashinalar va kimyoviy о'g 'itlar ishlatish boshlandi. Katta-
katta sanoat korxonalarini qurish davom etdi. Temiryo 'liar va yirik sanoat 
korxonalari qurilishi katta  m a b l a g '  h a m talab etgan. Bu esa tijorat 
banklarining qudratini yanada orttirgan. U endi xalqaro miqyos kasb eta 
boshlagan. 
Mamlakatda sanoat ishlab chiqarishning konsentratsiyalashuvi ro 'y 
berdi. Jahon tarixida birinchi marta mamlakat iqtisodiyotida yetakchilik 
qishloq xo'jaligidan sanoatga o'tdi. Buyuk Britaniya dunyoning birinchi 
industrial davlati bo 'lib qoldi.