U. Abdalov, U. Xo‘jamuratov, X. Matkarimov, X. Matyaqubov 0 ‘zbekist0n tarixi


Xorazmshohlar (Anushteginlar) sulolasi



Download 1,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/6
Sana16.01.2020
Hajmi1,17 Mb.
#34422
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
ozbekiston tarixi


Xorazmshohlar (Anushteginlar) sulolasi:

•A nushtegin (1077-1097).

•Q utbiddin M uhammad (1097-1127).

•Jaloliddin Otsiz (1127-1156).

•E l-A rslon (1156-1172).

•Sultonshoh Mahmud (1172).

•A louddin Takash (1172-1200).

•M uham m ad Xorazmshoh (1200-1221).

•Jaloliddin M anguberdi (1221-1231).

Davlat  boshqaruvi.  Ayni  zamonda,  o‘ziga xos  markaziy  va  mahalliy  davlat 

boshqaruvi tizimi  vujudga keltirilib,  takomillashtirib  borildi.  Bu  esa mamlakatning 

ijtimoiy-siyosiy  hayotini  mustahkamlash,  uning  ichki  taraqqiyotini  ta ’minlash 

ham da  izchil  tashqi  siyosat  olib  borishda  muhim  ahamiyatga  ega  b o id i.  Anushte- 

ginlarning  davlat  boshqaruvi  ham  ikki  tizimdan:  dargoh  va  devonlar  majmuidan 

iborat  bo‘lgan.  Dargohda  U lug‘  hojib  mansabi  alohida  o ‘rin  tutgan.  U  hukmdor- 

ning  xos  kishisi  sanalib,  lozim  b o ig a n   hollarda  vazirlar  faoliyatini  ham  nazorat 

qilgan.  Hojiblar hukmdor nomidan  muhim  davlat ahamiyatiga daxldor masalalarda 

muzokaralar olib  borganlar.  Dargohdagi yana bir oliy  lavozim Sohibi  ustozdor hi- 

soblangan.  Xazina  m ablagiarining  butun  tasarrufi  uning  ixtiyorida  b o ig a n .  Dar­

goh  hayotiga  oid  ko‘plab  muhim  masalalar  ustozdor  nazarida  turgan.  Davlatdagi 

Tashtdor  lavozimi  ham  muhim  sanalib,  u  sultonning  eng  sirdosh  kishisi  hisoblan- 

gan.  Tashtdor  hukmdor  maxfiy  sirlaridan  ogoh  b o iib ,  doimo  u  bilan  bahamjihat 

holda  faoliyat  yuritgan.  Oliy  lavozimlardan  yana  biri  -   Qissador  b o iib ,  u  Sulton 

nom iga  kelgan  arz,  shikoyatlami  y ig ib ,  o ‘rganib,  ulami  hukmdor hukm iga havola 

qilib  borgan.  Dargohdagi  xizmat turlari  ichida Chashnigir -  sultonga beriladigan 

ovqat,  ichimliklami  tekshiruvchi,  Jomador,  Davatdor  (kotib),  Sharobdor,  Bay- 

roqdor  (amiri  alam),  xizmatkorlar  b o sh lig i  (Maliki  xavas)  kabi  vazifalar  ham

34


alohida ko‘zga  tashlimib  luradi.  Ijroiya ishlar devon (vazirlik)lar tomonidan amalga 

oshirilgan.  Ayniqsa,  bunda  Bosh  vazir  katta  mavqega  ega  bo‘lib,  u  faqat  hukm- 

dorga bo'ysungan.  Mansabdorlami  ishdan olish,  ishga tayinlash,  maosh,  nafaqa ta- 

yinlash,  xazina vn  soliq  tizimini  nazorat qilish, mahalliy vazirlar hisobotini olish  va 

shu  kabilar  uning  vakolatida b o ig a n .  Devonlar ham  o ‘z  vakolatlari  doirasida  fao- 

liyat  yuritganlar.  Masalan,  insho  yoki  tug‘ro  devoni  rasmiy  hujjatlar,  yozishma- 

larni  tuzish  bilan  shug‘ullangan.  Shuningdek,  moliya  ishlari  bilan  istifo  devoni, 

davlat  nazorati  tadbirlari  bilan  ishrof devoni,  harbiy  ishlar  bilan  Devoni  arz  yoki 



Jaysh  shug‘ullangan.  Sulton  xonodoni  hayotiga,  iqtisodiyotiga  tegishli  yana  bir 

muhim  devon  mavjud  b o iib ,  u  Devoni  xos  nomi  bilan  atalgan.  So‘nggi  Xorazm- 

shohlar  davrida  harbiy  sohaga  alohida  ahamiyat  berilgan.  Bunda  bir  necha  yuz 

minglik  qo‘shindan  tashqari  oliy  hukmdoming  maxsus  shaxsiy  gvardiyasi  (haros) 

katta  m avqe’ga  ega  b o ig a n .  Sulton  Muhammadning  shaxsiy  gvardiyasi  10  ming 

nafar  kishidan  tashkil  topgan.  Harbiy  qismlarda  harbiy  nazoratchi,  sipohsalor, 



sohibi jaysh  (viloyat  qo'shini  b oshligi),  Amir ul-umaro, M alik (10  ming qo‘shin 

b o sh lig i),  Chovush  (chopar),  Josus  (razvedkachi),  Askar  qozisi  kabi  mansablar 

ham mavjud  bo ig an .

ADABIYOTLAR  RO‘YXATI:

1. Nasimxon  Rahmon.  Turk xoqonligi. Т.,  1990.

2.  Sulaymanova F.  Sharq  va G ‘arb. Т.,  1997.

3.  Vamberi  H.  Buxoro  yohud  Movarounnahr  tarixi.  Т.,  G ‘afur  G ‘ulom,

1991.

4.  Sagdullayev  A.,  Aminov  B.,  Mavlonov  0 ‘.,  Norqulov N.  0 ‘zbekiston ta­



rixi:  davlat vajam iyat taraqqiyoti. Т.,  “Akademiya”, 2000.

5. Azamat Ziyo. 0 ‘zbek  davlatchiligi  tarixi.  Т., “ Sharq”, 2000.

6.  Rtveladze  E.V.,  Saidov  A.X.,  Abdullayev  Y.V.  0 ‘zbekiston  sivilizatsiya- 

si:  davlatchilik va huquq tarixidan lavhalar. Т.,  “Adolat”, 2001.

7.  Shoniyozov K. 0 ‘zbek xalqining shakllanish jarayoni. Т.,  “Sharq”, 2001.

8.  Sagdullayev A.,  Mavlonov O l .  0 ‘zbekistonda davlat  boshqaruvi tarixi.  Т., 

“Akademiya”,  2006.

9. M atniyazov М.,  Ollamov Y.  Xorazm davlatchiligi tarixi.  Urganch, 2008.

10. Madraimov A.,  Fuzailova G. Manbashunoslik. Т., 2008.

0 ‘quv to‘shiriqlari

II. 

1.  0 ‘quv vazifasi 

T o‘rt tomonlam a bahs  muhokamasi  uchun  savollar:

1.  0 ‘zbekiston  hududida  ilk  o‘rta asrlarda  hukmronlik  qilgan  davlatlar  qay-

silar?

2.  O ‘zbekiston hududida ilk o ‘rta asrlar davlatlari tarixini aks  ettirgan asosiy 



manbalar qaysilar?

3.  O ik am izd a  mavjud  b o ig a n   davlatlaming  siyosiy  tarixi  to ‘g ‘risida  nima- 

lami bilasiz?

35


4.  Eftaliylar  Xitoy,  Suriya,  Lotin,  Arman,  Arab,  Fors  va  Hind  manbalarida 

qanday nomlar bilan keltirilgan?

5.  V  asr tarixchisi  Lazer  Parbskiy Eftaliylar to ‘g ‘risida qanday  m a’lumotlar- 

ni  keltirib o ‘tgan?

6.  Prokopiy  Kesariyskiy  bergan  m a’lumotlarga  qaraganda,  eftaliylar yagona 

podsho  boshqaruviga,  rivoj  topgan  obod  fuqaro jam iyatiga  ega  bo‘lishgan.  Jami- 

yatdagi  fuqarolar  orasida  va  qo‘shni  davlatlar  bilan  m unosabatlarda  adolat  ular 

uchun asosiy mezon sanalgan  deyiladi ushbu m a’lumotlar yana qaysi m anbada kel­

tirilgan?

7.  Pahlaviy  yozuvida  bitilgan  “ Bahman  -   Yasht”da  qanday  tarixiy  m a’lu­

motlar berilgan?

8.  Vizantiya  hukmdori  Yustin  II  ning  “Eftaliylar  shaharda yashaydilarmi  yo 

qishloqdami” savoliga ashinaliylar elchisi  nim a deb javob bergan?

9.  Turk  xoqonligida  boshqaruv  tartibi  va  davlatchilik  tarixi  bo‘yicha  asosiy 

manbalar qaysilar?

10.  Turk bitiklarida siyosiy tarix  qaysi  m a’lumotlarga tayangan  holda yozil-

gan?

11.  Turk  xoqonligi  davlat  boshqaruviga  oid  atamalami  keltiring  va  izohlab 



bering.

12.  M amlakatimiz  tarixi,  xususan,  unda  yashagan  qadimiy  xalqlar  tarixini 

o'rganishda,  so‘g ‘d tilida yozilgan  “Xalqlar ro‘yxati”  deb  atalgan  hujjatning  (VIII 

asr) ahamiyati  qanday?

13.  Qaysi  tarixiy  hujjatda  0 ‘rta  Osiyoda yashagan  21  xalq  va  elatning  nomi 

keltirilgan?

14.  Shariat,  asosan, qaysi manbalarga tayanadi?

15.Arab xalifaligi davrida Islom  huquqshunosligi  haqida nimalarni  bilasiz va 

uning asosiy manbasi nima?

16. Arab xalifaligi tarixi va davlat boshqaruvi aks etgan manbalar qaysi?

17.  Tarixchi  Narshaxiy  va  at-Tabariylarning  asarlarida  arab  xalifaligining 

0 ‘rta Osiyoda boshqaruv tartibi qanday yoritilgan?

18.  0 ‘rta  Osiyoda  arab  xalifaligi  hukmronligi  davrida  yer  egaligi,  soliq  va 

m ajburiyatlar haqida m a’lumot beruvchi  manbalar qaysi?

19.  Afrosiyob  va Varaxsha tarixiy yodgorliklarida aks  etgan tarix haqida ga- 

pirib bering.

20.  0 ‘zbekiston  hududida  ilk o ‘rta  asrlar davlat  boshqaruvi  va davlatchiligi- 

ni  o ‘ziga xos tarixi manbalarini  qiyosiy tahlilini  ayting.

36


Ma’lumot-o‘quv  materiallar

Ш .1.  Nima  uchun usuli

Bu  uslub inuammoni eng so‘nggi  sabablarini  aniqlashni  o‘ylash uchun  butun 

boshli  zanjir  tcxnikasi  bo‘lib,  siz  muammoning  nomini  tuzishdan  boshlaysiz. 

So‘ng  “nima  uchun?”  savoli  bilan  moslama  (strelka)  chiziladi  va  miyaga  kelgan 

so‘z  bilan  savolga javob  yozasiz.  Bu jarayon to  muammoning yakuniy  sabablarini 

topgunga qadar davom etishi mumkin:



Nima  uchun? 

Nima  uchun?

1.  Shakllarni  o ‘zingi/. tanlab olasiz:  dumaloq yoki to‘g ‘ri  burchaklimi?

2.  0 ‘ylash zanjiri jadvali  ko'rinishingi o'zingiz tanlab olasiz: spiral,  chiziqli, 

chiziqsiz.

3.  Strelka sizning qidiruv yo'nalishingizni  bildiradi, boshlanishdan  o‘ylash 

oxiriga yetguncha.



II.2.  Ikki  tomonlaina  bahs  usulini  o‘tkazish  tartiblari:

1. Guruh ikki qism ga boMinadi  va bir-biriga qarama-qarshi joylashadi.

2.  Muhokama  qilinishi  kerak  boMgan  savollar  har  ikki  guruhga  teng  bo‘lib 

beriladi  (bir guruhga juft,  bir guruhga toq beriladi).

3.  0 ‘quv vazifasini har  ikki  guruh  bajaradi.

4.  G uruhlar  savollarga  umumiy javob  tayyorlaydilar  (juft  holda, jam oa  hol- 

da), taqdim ot varaqalarini, o ‘quv vazifasini, konspektlarini  tayyorlaydilar.

5.  Guruhlar a ’zolari  bir-biriga  savollar  beradilar, javob  beradilar,  to ‘ldiradi- 

lar,  aniqlik  kiritadilar,  xatolarini  tuzatadilar,  o ‘zlarining  yozgan  referat,  m a’ruza, 

konspektlarini  taqdim  etadilar.

6.  Ekspertlar  bu jarayonni  kuzatib  borib,  har  bir  guruhlar  ishiga  baho  bera­

dilar.


37

III.3.  Natijalar  baholari varag‘i

G u r u h

Savol

Y ozm a,


og‘zaki

0 ‘z g a la r

ga

savol


b e rish

T o ‘ld irish

E k s p e rt

K o ‘ rg az- 

m ali,  h a ­

y o t  bilan 

b o g 'liq - 

ligi


B a lla r

(jam i)


1

2

3



4

5

6



III.4.  Mustaqil  ish  vazifasi  ko‘rsatkichlari va  baholash  mezonlari

G u ru h


M a v zu

Y ozm a,


og‘zaki

A n iq lik

va

isb o tlik



T in iq   va 

tu s h u n a rli 

b ay o n   etish

0 ‘ziga  xos 

y a n g ilik  

aso sid a 

fik ria sh

F ao llik

(y u q o ri

o ‘r ta c h a

p ast)

B al­


la r

( ja ­


mi)

1

2



3

38


M > \   I)  VI  A N N   « . A I N 

ADABIYOTLAR:

1.  Karimov  I  Л  I iim iv 

mi

I

imini



/, kclujnk yo'q. Toshkent, “ Sharq”,  1998.

2.  Karimov  I  Л  Ynngi  liki lash  va  ishlash 

davr  talabi.  Т.,  “Ozbekiston”,

1997.


3. O '/b ck i  Mcin  l<(".|tnlilikasinin|.'. “Talim  to‘g ‘risida”gi  qonuni. Т.,  1997.

4.  O '/bcklsion  Kcspiibllkoslning  “ Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”.  Т.,

1997.

5.  Mii'/ahmcdov  It  Iiihilialmning  ijodiy  qoblllyallarini  rivojlnntirish  uslub- 



lari.T .,  1994.

6.  Faberman  B .L   llg 'o r pcdagogik  lexnologiyalar  I  ‘T a n ”, 2000.

7.  Karimova  V.M.  va  boshq  Muslaqil  flkrlasli  Akadcmik  lilscy  va  kollcjlar 

uchun (o ‘quv q o ‘llanma),  Т., “ Sharq”, 2000.

8.  Y o id o sh ev   J.G ‘.,  Usmonov  S.A.  Pedagogik  texnologiya  asoslari.  I ., 

“0 ‘qituvchi”, 2004.

9. Boltayeva M. Talabalarning  ijodiy qobiliyatlarini  rivojlantirish  (“ Kadrlar 

tayyorlash milliy dasturi -  davr talabi”). NamDU  ilmiy-uslubiy  maqolalar 

to ‘plami. Namangan,  2000.

10. Nasimxon Rahmon. Turk xoqonligi. Т.,  1990.

11.  Sulaymanova F.  Sharq va G ‘arb.  Т.,  1997.

12. Vamberi  H.  Buxoro yoxud Movarounnahr tarixi.  Т.,  1991.

13.  Sagdullayev A.,  Aminov B.,  M avlonov O 6., Norqulov N.  0 ‘zbekiston ta­

rixi:  davlat va jam iyat taraqqiyoti. Т., “Akademiya”,  2000.

14. Azamat Ziyo. 0 ‘zbek davlatchiligi tarixi.  Т., “Sharq” ,  2000.

15.  Rtveladze  E.V.,  Saidov  A.X.,  Abdullayev  Y.V.  0 ‘zbekiston  sivilizatsi- 

yasi:  davlatchilik va huquq tarixidan lavhalar. Т., “Adolat”, 2001.

16.  Shoniyozov K.  0 ‘zbek xalqining shakllanish jarayoni.  Т., “Sharq”,  2001.

17.  Sagdullayev  A.,  M avlonov  0 ‘.  0 ‘zbekistonda  davlat  boshqaruvi  tarixi. 

Т., “A kademiya”, 2006.

18. M atniyazov М., Ollamov Y.  Xorazm davlatchiligi tarixi. Urganch, 2008.

19. M adraimov A., Fuzailova G.  Manbashunoslik. Т., 2008.

20.  M uslimov  N.A,  M .Usmonboyeva,  M.Mirsoliyeva.  Innovatsion  ta’lim 

texnologiyalari va pedagogik kompetentlik. Т., 2016.



Umid  Abdalov, Um ar X o‘jam uratov,

Xamid  M atkarim ov, Xamdam  Matyaqubov

“OZBEKISTON TARIXI”

(uslubiy qo‘ llanma)

Muharrir R o‘zim boy Y o‘ldoshev 

Texnik muharrir Sherali  Y o‘ldoshev 

Musahhih Tam ara  Turumova

UrDU noshirlik bo‘limi  0 ‘zbekiston matbuot va axborot 

agentligining 2009-yil  19-avgustdagi №148  raqamli  buyrug1 

bilan qayta ro‘yxatdan o ‘tkazilgan.

Terishga berildi:  12.01.2018 

Bosishga ruxsat etildi:  8.02.2018 

Ofset qog‘ozi. Q og‘oz bichimi  60x84  '/ 16.

Tayms garniturasi.  Adadi 50.  Buyurtm a№ .3. 

Hisob-nashriyot tabag‘i 3.

Shartli bosm a tabag‘i 2,8.

UrDU noshirlik b o iim id a  tayyorlandi.

Manzil:  220110. Urganch shahri,

H.  Olimjon  ko‘chasi,  14-uy.

Telefon:  (0-362)-224-66-01.

UrDU bosmaxonasida chop etildi. 

Manzil:  220110.  Urganch shahri, 

H.  Olimjon ko‘chasi,  14-uy. 

Telefon: (0-362)-224-66-01.



ISBN Ч?а-^ЧЗ-51??-Ь-Ч

9 ,l789943"517769



Download 1,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish