Xorazmshohlar (Anushteginlar) sulolasi:
•A nushtegin (1077-1097).
•Q utbiddin M uhammad (1097-1127).
•Jaloliddin Otsiz (1127-1156).
•E l-A rslon (1156-1172).
•Sultonshoh Mahmud (1172).
•A louddin Takash (1172-1200).
•M uham m ad Xorazmshoh (1200-1221).
•Jaloliddin M anguberdi (1221-1231).
Davlat boshqaruvi. Ayni zamonda, o‘ziga xos markaziy va mahalliy davlat
boshqaruvi tizimi vujudga keltirilib, takomillashtirib borildi. Bu esa mamlakatning
ijtimoiy-siyosiy hayotini mustahkamlash, uning ichki taraqqiyotini ta ’minlash
ham da izchil tashqi siyosat olib borishda muhim ahamiyatga ega b o id i. Anushte-
ginlarning davlat boshqaruvi ham ikki tizimdan: dargoh va devonlar majmuidan
iborat bo‘lgan. Dargohda U lug‘ hojib mansabi alohida o ‘rin tutgan. U hukmdor-
ning xos kishisi sanalib, lozim b o ig a n hollarda vazirlar faoliyatini ham nazorat
qilgan. Hojiblar hukmdor nomidan muhim davlat ahamiyatiga daxldor masalalarda
muzokaralar olib borganlar. Dargohdagi yana bir oliy lavozim Sohibi ustozdor hi-
soblangan. Xazina m ablagiarining butun tasarrufi uning ixtiyorida b o ig a n . Dar
goh hayotiga oid ko‘plab muhim masalalar ustozdor nazarida turgan. Davlatdagi
Tashtdor lavozimi ham muhim sanalib, u sultonning eng sirdosh kishisi hisoblan-
gan. Tashtdor hukmdor maxfiy sirlaridan ogoh b o iib , doimo u bilan bahamjihat
holda faoliyat yuritgan. Oliy lavozimlardan yana biri - Qissador b o iib , u Sulton
nom iga kelgan arz, shikoyatlami y ig ib , o ‘rganib, ulami hukmdor hukm iga havola
qilib borgan. Dargohdagi xizmat turlari ichida Chashnigir - sultonga beriladigan
ovqat, ichimliklami tekshiruvchi, Jomador, Davatdor (kotib), Sharobdor, Bay-
roqdor (amiri alam), xizmatkorlar b o sh lig i (Maliki xavas) kabi vazifalar ham
34
alohida ko‘zga tashlimib luradi. Ijroiya ishlar devon (vazirlik)lar tomonidan amalga
oshirilgan. Ayniqsa, bunda Bosh vazir katta mavqega ega bo‘lib, u faqat hukm-
dorga bo'ysungan. Mansabdorlami ishdan olish, ishga tayinlash, maosh, nafaqa ta-
yinlash, xazina vn soliq tizimini nazorat qilish, mahalliy vazirlar hisobotini olish va
shu kabilar uning vakolatida b o ig a n . Devonlar ham o ‘z vakolatlari doirasida fao-
liyat yuritganlar. Masalan, insho yoki tug‘ro devoni rasmiy hujjatlar, yozishma-
larni tuzish bilan shug‘ullangan. Shuningdek, moliya ishlari bilan istifo devoni,
davlat nazorati tadbirlari bilan ishrof devoni, harbiy ishlar bilan Devoni arz yoki
Jaysh shug‘ullangan. Sulton xonodoni hayotiga, iqtisodiyotiga tegishli yana bir
muhim devon mavjud b o iib , u Devoni xos nomi bilan atalgan. So‘nggi Xorazm-
shohlar davrida harbiy sohaga alohida ahamiyat berilgan. Bunda bir necha yuz
minglik qo‘shindan tashqari oliy hukmdoming maxsus shaxsiy gvardiyasi (haros)
katta m avqe’ga ega b o ig a n . Sulton Muhammadning shaxsiy gvardiyasi 10 ming
nafar kishidan tashkil topgan. Harbiy qismlarda harbiy nazoratchi, sipohsalor,
sohibi jaysh (viloyat qo'shini b oshligi), Amir ul-umaro, M alik (10 ming qo‘shin
b o sh lig i), Chovush (chopar), Josus (razvedkachi), Askar qozisi kabi mansablar
ham mavjud bo ig an .
ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. Nasimxon Rahmon. Turk xoqonligi. Т., 1990.
2. Sulaymanova F. Sharq va G ‘arb. Т., 1997.
3. Vamberi H. Buxoro yohud Movarounnahr tarixi. Т., G ‘afur G ‘ulom,
1991.
4. Sagdullayev A., Aminov B., Mavlonov 0 ‘., Norqulov N. 0 ‘zbekiston ta
rixi: davlat vajam iyat taraqqiyoti. Т., “Akademiya”, 2000.
5. Azamat Ziyo. 0 ‘zbek davlatchiligi tarixi. Т., “ Sharq”, 2000.
6. Rtveladze E.V., Saidov A.X., Abdullayev Y.V. 0 ‘zbekiston sivilizatsiya-
si: davlatchilik va huquq tarixidan lavhalar. Т., “Adolat”, 2001.
7. Shoniyozov K. 0 ‘zbek xalqining shakllanish jarayoni. Т., “Sharq”, 2001.
8. Sagdullayev A., Mavlonov O l . 0 ‘zbekistonda davlat boshqaruvi tarixi. Т.,
“Akademiya”, 2006.
9. M atniyazov М., Ollamov Y. Xorazm davlatchiligi tarixi. Urganch, 2008.
10. Madraimov A., Fuzailova G. Manbashunoslik. Т., 2008.
0 ‘quv to‘shiriqlari
II.
1. 0 ‘quv vazifasi
T o‘rt tomonlam a bahs muhokamasi uchun savollar:
1. 0 ‘zbekiston hududida ilk o‘rta asrlarda hukmronlik qilgan davlatlar qay-
silar?
2. O ‘zbekiston hududida ilk o ‘rta asrlar davlatlari tarixini aks ettirgan asosiy
manbalar qaysilar?
3. O ik am izd a mavjud b o ig a n davlatlaming siyosiy tarixi to ‘g ‘risida nima-
lami bilasiz?
35
4. Eftaliylar Xitoy, Suriya, Lotin, Arman, Arab, Fors va Hind manbalarida
qanday nomlar bilan keltirilgan?
5. V asr tarixchisi Lazer Parbskiy Eftaliylar to ‘g ‘risida qanday m a’lumotlar-
ni keltirib o ‘tgan?
6. Prokopiy Kesariyskiy bergan m a’lumotlarga qaraganda, eftaliylar yagona
podsho boshqaruviga, rivoj topgan obod fuqaro jam iyatiga ega bo‘lishgan. Jami-
yatdagi fuqarolar orasida va qo‘shni davlatlar bilan m unosabatlarda adolat ular
uchun asosiy mezon sanalgan deyiladi ushbu m a’lumotlar yana qaysi m anbada kel
tirilgan?
7. Pahlaviy yozuvida bitilgan “ Bahman - Yasht”da qanday tarixiy m a’lu
motlar berilgan?
8. Vizantiya hukmdori Yustin II ning “Eftaliylar shaharda yashaydilarmi yo
qishloqdami” savoliga ashinaliylar elchisi nim a deb javob bergan?
9. Turk xoqonligida boshqaruv tartibi va davlatchilik tarixi bo‘yicha asosiy
manbalar qaysilar?
10. Turk bitiklarida siyosiy tarix qaysi m a’lumotlarga tayangan holda yozil-
gan?
11. Turk xoqonligi davlat boshqaruviga oid atamalami keltiring va izohlab
bering.
12. M amlakatimiz tarixi, xususan, unda yashagan qadimiy xalqlar tarixini
o'rganishda, so‘g ‘d tilida yozilgan “Xalqlar ro‘yxati” deb atalgan hujjatning (VIII
asr) ahamiyati qanday?
13. Qaysi tarixiy hujjatda 0 ‘rta Osiyoda yashagan 21 xalq va elatning nomi
keltirilgan?
14. Shariat, asosan, qaysi manbalarga tayanadi?
15.Arab xalifaligi davrida Islom huquqshunosligi haqida nimalarni bilasiz va
uning asosiy manbasi nima?
16. Arab xalifaligi tarixi va davlat boshqaruvi aks etgan manbalar qaysi?
17. Tarixchi Narshaxiy va at-Tabariylarning asarlarida arab xalifaligining
0 ‘rta Osiyoda boshqaruv tartibi qanday yoritilgan?
18. 0 ‘rta Osiyoda arab xalifaligi hukmronligi davrida yer egaligi, soliq va
m ajburiyatlar haqida m a’lumot beruvchi manbalar qaysi?
19. Afrosiyob va Varaxsha tarixiy yodgorliklarida aks etgan tarix haqida ga-
pirib bering.
20. 0 ‘zbekiston hududida ilk o ‘rta asrlar davlat boshqaruvi va davlatchiligi-
ni o ‘ziga xos tarixi manbalarini qiyosiy tahlilini ayting.
36
Ma’lumot-o‘quv materiallar
Ш .1. Nima uchun usuli
Bu uslub inuammoni eng so‘nggi sabablarini aniqlashni o‘ylash uchun butun
boshli zanjir tcxnikasi bo‘lib, siz muammoning nomini tuzishdan boshlaysiz.
So‘ng “nima uchun?” savoli bilan moslama (strelka) chiziladi va miyaga kelgan
so‘z bilan savolga javob yozasiz. Bu jarayon to muammoning yakuniy sabablarini
topgunga qadar davom etishi mumkin:
Nima uchun?
Nima uchun?
1. Shakllarni o ‘zingi/. tanlab olasiz: dumaloq yoki to‘g ‘ri burchaklimi?
2. 0 ‘ylash zanjiri jadvali ko'rinishingi o'zingiz tanlab olasiz: spiral, chiziqli,
chiziqsiz.
3. Strelka sizning qidiruv yo'nalishingizni bildiradi, boshlanishdan o‘ylash
oxiriga yetguncha.
II.2. Ikki tomonlaina bahs usulini o‘tkazish tartiblari:
1. Guruh ikki qism ga boMinadi va bir-biriga qarama-qarshi joylashadi.
2. Muhokama qilinishi kerak boMgan savollar har ikki guruhga teng bo‘lib
beriladi (bir guruhga juft, bir guruhga toq beriladi).
3. 0 ‘quv vazifasini har ikki guruh bajaradi.
4. G uruhlar savollarga umumiy javob tayyorlaydilar (juft holda, jam oa hol-
da), taqdim ot varaqalarini, o ‘quv vazifasini, konspektlarini tayyorlaydilar.
5. Guruhlar a ’zolari bir-biriga savollar beradilar, javob beradilar, to ‘ldiradi-
lar, aniqlik kiritadilar, xatolarini tuzatadilar, o ‘zlarining yozgan referat, m a’ruza,
konspektlarini taqdim etadilar.
6. Ekspertlar bu jarayonni kuzatib borib, har bir guruhlar ishiga baho bera
dilar.
37
III.3. Natijalar baholari varag‘i
G u r u h
Savol
Y ozm a,
og‘zaki
0 ‘z g a la r
ga
savol
b e rish
T o ‘ld irish
E k s p e rt
K o ‘ rg az-
m ali, h a
y o t bilan
b o g 'liq -
ligi
B a lla r
(jam i)
1
2
3
4
5
6
III.4. Mustaqil ish vazifasi ko‘rsatkichlari va baholash mezonlari
G u ru h
M a v zu
Y ozm a,
og‘zaki
A n iq lik
va
isb o tlik
T in iq va
tu s h u n a rli
b ay o n etish
0 ‘ziga xos
y a n g ilik
aso sid a
fik ria sh
F ao llik
(y u q o ri
o ‘r ta c h a
p ast)
B al
la r
( ja
mi)
1
2
3
38
M > \ I) VI A N N « . A I N
ADABIYOTLAR:
1. Karimov I Л I iim iv
mi
I
imini
/, kclujnk yo'q. Toshkent, “ Sharq”, 1998.
2. Karimov I Л Ynngi liki lash va ishlash
davr talabi. Т., “Ozbekiston”,
1997.
3. O '/b ck i Mcin l<(".|tnlilikasinin|.'. “Talim to‘g ‘risida”gi qonuni. Т., 1997.
4. O '/bcklsion Kcspiibllkoslning “ Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. Т.,
1997.
5. Mii'/ahmcdov It Iiihilialmning ijodiy qoblllyallarini rivojlnntirish uslub-
lari.T ., 1994.
6. Faberman B .L llg 'o r pcdagogik lexnologiyalar I ‘T a n ”, 2000.
7. Karimova V.M. va boshq Muslaqil flkrlasli Akadcmik lilscy va kollcjlar
uchun (o ‘quv q o ‘llanma), Т., “ Sharq”, 2000.
8. Y o id o sh ev J.G ‘., Usmonov S.A. Pedagogik texnologiya asoslari. I .,
“0 ‘qituvchi”, 2004.
9. Boltayeva M. Talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish (“ Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi - davr talabi”). NamDU ilmiy-uslubiy maqolalar
to ‘plami. Namangan, 2000.
10. Nasimxon Rahmon. Turk xoqonligi. Т., 1990.
11. Sulaymanova F. Sharq va G ‘arb. Т., 1997.
12. Vamberi H. Buxoro yoxud Movarounnahr tarixi. Т., 1991.
13. Sagdullayev A., Aminov B., M avlonov O 6., Norqulov N. 0 ‘zbekiston ta
rixi: davlat va jam iyat taraqqiyoti. Т., “Akademiya”, 2000.
14. Azamat Ziyo. 0 ‘zbek davlatchiligi tarixi. Т., “Sharq” , 2000.
15. Rtveladze E.V., Saidov A.X., Abdullayev Y.V. 0 ‘zbekiston sivilizatsi-
yasi: davlatchilik va huquq tarixidan lavhalar. Т., “Adolat”, 2001.
16. Shoniyozov K. 0 ‘zbek xalqining shakllanish jarayoni. Т., “Sharq”, 2001.
17. Sagdullayev A., M avlonov 0 ‘. 0 ‘zbekistonda davlat boshqaruvi tarixi.
Т., “A kademiya”, 2006.
18. M atniyazov М., Ollamov Y. Xorazm davlatchiligi tarixi. Urganch, 2008.
19. M adraimov A., Fuzailova G. Manbashunoslik. Т., 2008.
20. M uslimov N.A, M .Usmonboyeva, M.Mirsoliyeva. Innovatsion ta’lim
texnologiyalari va pedagogik kompetentlik. Т., 2016.
Umid Abdalov, Um ar X o‘jam uratov,
Xamid M atkarim ov, Xamdam Matyaqubov
“OZBEKISTON TARIXI”
(uslubiy qo‘ llanma)
Muharrir R o‘zim boy Y o‘ldoshev
Texnik muharrir Sherali Y o‘ldoshev
Musahhih Tam ara Turumova
UrDU noshirlik bo‘limi 0 ‘zbekiston matbuot va axborot
agentligining 2009-yil 19-avgustdagi №148 raqamli buyrug1
bilan qayta ro‘yxatdan o ‘tkazilgan.
Terishga berildi: 12.01.2018
Bosishga ruxsat etildi: 8.02.2018
Ofset qog‘ozi. Q og‘oz bichimi 60x84 '/ 16.
Tayms garniturasi. Adadi 50. Buyurtm a№ .3.
Hisob-nashriyot tabag‘i 3.
Shartli bosm a tabag‘i 2,8.
UrDU noshirlik b o iim id a tayyorlandi.
Manzil: 220110. Urganch shahri,
H. Olimjon ko‘chasi, 14-uy.
Telefon: (0-362)-224-66-01.
UrDU bosmaxonasida chop etildi.
Manzil: 220110. Urganch shahri,
H. Olimjon ko‘chasi, 14-uy.
Telefon: (0-362)-224-66-01.
ISBN Ч?а-^ЧЗ-51??-Ь-Ч
9 ,l789943"517769
Do'stlaringiz bilan baham: |