Тузувчи : Файзуллаева Н

                                               M
s
 = S+D. 
  Aksariyat  mamlakatlarda  davlat  pul  chiqarishda  monopol  huquqqa  ega..  Uni  amalga 
oshirish  huquqi  nisbatan  mustaqil  muassasa  Markaziy  bank  ixtiyorida.  “  Markaziy  bank 
O’zbekiston  Respublikasi  hududida  qonuniy  to’lov  vositasi  sifatida  banknotlar  va  tangalar 
ko’rinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarish mutlaq huquqiga ega”
*
.  Ammo pul taklifini 
ko’paytirish imkoniga yoki pul yaratish qobiliyatiga tijorat banklari ham ega. Ular kreditlar bera 
borib, to’lov vositalari emissiyasini yoki kredit mul’tiplikatsiyasini amalga oshiradi. Masalan, A 
bankning  depoziti  2000  so’mga  o’sgan  bo’lsa,  zahira  normasi  20  %  ga  teng  bo’lganda  (zahira 
normasi  –  tijorat  banklar  depozitlarining  ma’lum  qismini  Markaziy  bankda  saqlab  turish 
                                                 
   
*
 O'zbekiston  Respublikasining  “O'zbekiston Respublikasi  Markaziy  Banki  to'g'risida”gi  Qonuni, 1995yil. 21 
dekabr`  /  O'zbekiston  bank  tizimini  isloh  qilish  va  erkinlashtirish  bo'yicha  qonunchilik  hujjatlari  to'plami.T.: 
O'zbekiston,  2003., 18-.b. 

---

102 
normasi), u 400 so’mni Markaziy bankda zahiralab, qolgan 1600 so’mni qarzga beradi. Shunday 
qilib, A bank pul taklifini 1600 so’mga ko’paytiradi va u endi 2000+1600=3600 so’mni tashkil 
etadi.  YA’ni,  omonatchilarning  depozitlardagi  2000  so’mdan  tashqari  yana  1600  so’m  qarz 
oluvchilar qo’lida qoladi. Agar, 1600 so’m yana banka tushsa, (masalan, B bankka) unda 20 % 
ga  teng  bo’lgan  zahira  normasida  u  320  so’mni  zahirada  qoldirib,  1280  so’mni  kreditga  beradi 
hamda shu miqdorda pul taklifini oshiradi. Kredit berishning bu jarayoni so’nggi pul birligidan 
foydalanishga qadar davom etadi.  YAkuniy hisob kitob bank depozitlari jami  10000 schqmga 
ko’payganligini ko’rsatadi. Bu jarayonni formula ko’rinishida quyidagicha yozishimiz mumkin: