Turkiy Guliston yoxud Axloq

YAXSHI XULQ, YOMON XULQ
Axloq ulamosi insonlarning xulqlarini ikkiga bo’lmishlar Agar nafs
tarbiyat topib, yaxshi ishlarni qilurga odat qilsa, yaxshilikg’a tavsif bo’lub,
«yaxshi xulq» agar tarbiyatsiz o’sub, yomon ishlaydurgan bo’lub ketsa,
yomonliqg’a tavsif bo’lub «yomon xulq» deb atalur.
Janobi Haq insonlarning asl xilqatda iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila
yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani ayiradurgan qilub yaratmishdur.
Lekin bu insondagi qobiliyatni kamolga yetkurmak tarbiya ila bo’ladur.
«Qush uyasinda ko’rganin qiladur». Inson javhari qobildur. Agar yaxshi
tarbiya topib, buzuq xulqlardan saqlanub, go’zal xulqlarga odatlanub katta
bo’lsa, har kim qoshida maqbul, baxtiyor bir inson bo’lub chiqar. Agar
tarbiyatsiz, axloqi buzulub o’ssa, Allohdan qo’rqmaydurgan, shariatga amal
qilmaydurgan, nasihatni qulog’iga olmaydurgan, har xil buzuq ishlarni

---

qiladurgan, nodon, johil bir rasvoyi olam bo’lub qolur.
Rasuli akram nabiyyi muhtaram afandimiz: «Imoni komil bo’lgan kishilar
yaxshi xulqli bo’lurlar, sizning eng yaxshilaringiz xotunlariga yaxshilik
qilganlaringizdur», - demishlar.
 
Xudoning rahmat-u fayzi hama insonga yaksardur,
Va lekin tarbiyat birla yetushmak sharti akbardur.
Tug’ub tashlov-la bo’lmas bola, bo’lg’ay balo sizga,
Vujudi tarbiyat topsa, bo’lur ul rahnamo sizga.
Temirchining bolasi tarbiyat topsa, bo’lur olim,
Buzulsa xulqi, Luqmon o’g’li bo’lsa, bo’lg’usi zolim.
Yomonlarga qo’shuldi Nuhning o’g’li, o’ldi beimon,
Yurudi Kahf iti xublar-la bo'ldi oti inson.
 
TARBIYA
Tarbiya – «Pedagogiya», ya’ni bola tarbiyasining fani demakdur.
Ilmi axloqning asosi tarbiya o’ldug’indan shul xususda bir oz so’z
so’ylaymiz. Bolaning salomati va saodati uchun yaxshi tarbiya qilmak, tanini
pok tutmak, yosh vaqtidan maslakini tuzatmak, yaxshi xulqlarni o’rgatmak,
yomon xulqlardan saqlab o’sdurmakdur. Tarbiya qilguvchilar tabib
kabidurki, tabib xastaning badanidagi kasaliga davo qilgan kabi tarbiyani
bolaning vujudidagi jahl maraziga «yaxshi xulq» degan davoni ichidan,
«poklik» degan davoni ustidan berub, katta qilmog’i lozimdur. Zeroki,
«Hassinu axloqiko’m» amri sharifi uzra xulqimizni tuzatmakg’a amr
o’linganmiz. Lekin xulqimizning yaxshi bo’lishining asosiy panjasi
tarbiyadur.
Axloqimizning binosining go’zal va chiroyli bo’lishiga tarbiyaning zo’r
ta’siri bordur, ba’zilar «tarbiyaning axloqqa ta’siri yo’q, insonlar asl
yaratilishida qanday bo’lsalar, shunday o’sarlar, tabiat o’zgarmas», –
demishlar.
 
Yomon xo’ tuzalmaydi darmon ila,
Ipak o’lmas ip, rangi alvon ila.
Boqing, bir daraxt mevasidur yomon,

---

Bo’lur yaxshi payvand, parvo bilan.
Bilur har kishi aslini rangidan,
Va yokim ulangandagi zangidan».
 
Lekin bu so’z to’g’ri emasdur. Chunki tarbiyaning axloqga, albatta, ta’siri
bo’ladur. Oramizda masal borki, «sut ila kirgan, jon ila chiqar», mana bu so’z
to’g’ridur. Rasuli akram nabiyyi muhtaram sallollohu alayhi vasallam
afandimiz: «Beshikdan to mozorga borguncha ilm o’rgan», – demishlar. Bu
hadisi sharifning ma’nosi bizlarga dalildur. Hukamolardan biri: – «Har bir
millatning saodati, davlatlarning tinch va rohati yoshlarning yaxshi
tarbiyasiga bog’lidur», – demish. Shariati islomiyada o’z bolalarini yaxshilab
tarbiya qilmak otalarga farzi ayn, o’z millatining yetim qolgan bolalarini
tarbiya qilmak farzi kifoyadur. Payg’ambarimiz: «Bolalaringizni yetti
yoshida namozga o’rgatingiz. Agar o’n yoshida o’qimasa uringiz», –
demishlar.
Har kishining dunyoda oromi joni tarbiyat,
Balki oxirida erur dorulamoni tarbiyat.
Tarbiyat hamroh etadur hur ila ruzvonlara,
Gar desam bo’lmas xato jannat makoni tarbiyat.
Ey, Otalar! Jonlaringizdan suchuk farzandingiz,
G’ayrat aylang o’tmasun vaqt-zamoni tarbiyat.
Moyai zilli xumodur tarbiyatning soyasi,
Bizda anqo tuxmidek yo’q oshyoni tarbiyat.