TÜRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

5. Soru zamirleri

 

Tanımı

 Soru yoluyla isimlerin yerini tutan zamirlerdir. Cümledeki soru anlamı soru zamirleriyle de sağlanır.

 “ne, kim, hangisi, nere, kaçı”

 

Yanında ne getirdin?

Bunları sana kim anlattı.

 

Özellikleri ve Örnekler

 

]Soru zamirleri cümleye soru anlamı katar, ama bazı durumlarda soru cümlesi yapmaz.

 

Kimin geldiğini bilemem.

Hangisini istediğini anlamadım.

 

]“hangi ve kaç” sıfatları iyelik eki alarak zamir olular.

 

Hangisi sizinle geldi?

Soruların kaçı cevaplandı?

 

]Soru zamirleri hâl eklerini alabilir.

 

Buraya nereden geldiniz?

Nereden gelip nereye gidiyoruz?

Burada kimi bekliyorsun?

Bu masa neden yapılmış? (─tahtadan)

 

]Soru zamirleri isim tamlamasında tamlayan da tamlanan da olabilir.

 

Kimin yanında bozuk para var?

Bu da neyin nesi?

Bizim neyimiz eksik?

 

 

6. İlgi zamiri

 

Belirtili isim tamlamasında tamlananın yerine kullanılır.

Tamlayan eklerinin üzerine gelir.

Ek hâlindeki tek zamirdir. “-ki”

Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar.

Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece –ki şekli vardır:

 

benim kalemim benimki

onun eli onunki

Orhan’ın puanına nazaran Hakan’ınki daha yüksek.

Cemal’in defteri seninkinden daha düzenli.

 

!

Türkçede üç tane “ki” vardır:

 

a. “ki” Bağlacı

 

Sadece “ki” biçimi vardır.

Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır.

Türkçe değil, Farsça bir bağlaçtır ve Türkçe cümle yapısına aykırı olarak kullanılır.

“ki” ile başlayan bir ara cümle asıl cümlenin içinde kısa çizgiler arasında verilebilir:

 

Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-

Yağmur yağmadı ki mantarlar ortaya çıksın.

Bir şey biliyor ki konuşuyor.

 

b. “-ki” İlgi Zamiri

 

Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar.

Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece –ki şekli vardır:

 

senin kalemin→seninki, Ali’nin eli→Ali’ninki, onun düşüncesi→onunki...

 

c. “-ki” Yapım Eki

 

İsimlere eklenerek yer ve zaman bildiren sıfatlar türeten ektir.

Zaman bildiren kelimelerin sonuna doğrudan eklenirken, yer bildiren sıfatlar türetirken “-de” hâl ekiyle birlikte kullanılır.

Sadece –ki ve az da olsa –kü şekilleri vardır:

 

bu yılki sınav, yarınki maç, dünkü film, bugünkü aklım...

masadaki kitaplar, duvardaki saat, evdeki hesap...

 

 

7. İyelik zamiri

 

İyelik ekinin ta kendisidir. Her dil bilgisi kitabı bunu zamir olarak almaz. İsim tamlamasında tamlayan kullanılmadığı takdirde tamlanandaki bu eklere iyelik zamirleri denir.

 

kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları

masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları

su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları

ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri

 

 

YAPI BAKIMINDAN ZAMİRLER

 

Yapı bakımından zamirler dörde ayrılır:

 

1. Basit Zamirler

 

Kök hâlindeki zamirlerdir:

Ben, sen, o, biz, siz, onlar, bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, hepsi, çoğu, birisi, hangisi, kaçı, bazısı...

 

2. Birleşik Zamirler

 

Birden fazla kelimeden oluşan zamirlerdir.

Hiçbiri, birtakımı, öbürü...

 

3. Öbekleşmiş Zamirler

 

Birden fazla kelimenin değişik yollarla öbekleşerek oluşturdukları zamirlerdir.

Öteki beriki, falan filân, şundan bundan, herhangi biri, ne kadarı...

 

4. Ek Hâlindeki Zamirler

 

İlgi ve iyelik zamirleri ek hâlindedir.

Benimki, kalemimiz

 
ZAMİRLER (ADILLAR)

ZAMİR : Varlık adlarının yerini tutarak onları hatırlatan kelime veya eklere zamir denir.

ŞAHIS ZAMİRLERİ :
Kişilerin adları yerine kullanılan zamirlerdir.

	TEKİL	ÇOĞUL
Söz söyleyen	Ben	Biz
Söz söylenen	Sen	Siz
Kendisinden söz edilen	O	Onlar

Şahıs zamirleri hâl eklerini alırlar.(yalın , -i , -e ,-de , -den )

Bize, bana, beni, bende, benden...........

Şahıs zamirleri isim tamlamalarında tamlayan olurlar.

Benim kitabım, senin okulun, onun defteri............

Kendi sözcüğü de şahıs zamiri sayılır: Yurdun her köşesini kendi evimiz, kendi evimizdeki herşey gibi benimsemek lâzımdır.

Kendi kelimesi isim tamlamalarında tamlayan olarak kullanılır.

Kendi işim, kendi işi, kendi işimiz.............

İsmin –e halinde şahıs zamirleri farklı biçimlere girerler:Bana, sana, ona

Şahıs zamirleriyle yapılan tamlamalarda bazen tamlanan sonundaki ekler söylenmez.Benim kalemim  benim kalem.Yalnız 3.tekil ve çoğul şahıs zamirleriyle yapılan tamlamalarda tamlanan eki kaldırılamaz.Onun kalem,onların okul denemez.
İŞARET ZAMİRLERİ :
Varlıkları işaret ederek onların adı yerine kullanılan zamirlere denir.İşaret zamirleri bu,şu,o;bunlar,şunlar,onlar.Bu sözcükler aynı zamanda işaret sıfatıdır.İşaret sıfatıyla yapılan tamlamada isim düşünce, sıfatlıktan çıkar ve zamir olur.

Bu kitap güzeldir:sıfat Bu güzeldir:zamir

O okul yeni açıldı:sıfat O,yeni açıldı:zamir

İşaret sıfatlarıyla varlık işaret edilir, isimden önce gelir.İşaret zamirlerinde ise varlıkların söz söyleyene göre yakın, ötede veya uzakta oldukları belirtilmiş olur,

Kuş belli ki onun elinden yem yemeğe alışmış, gagasını uzatıyor.Çocuk bundan istifade ederek onu tutmak istiyor.

Birinci cümledeki “o” çocuğun adının yerini tuttuğu için şahıs zamiri.İkinci cümledeki “o” ise kuş isminin yerini işaret ederek tuttuğundan işaret zamiridir.

İşaret zamirleri hâl eklerini alırlar ve isim tamlamalarında tamlayan olurlar.
BELGİSİZ ZAMİRLER :
Yerlerini tuttukları varlıkları yarı belli, şöyle böyle bildiren zamirlere denir.Belgisiz zamirlerin en çok kullanılanları şunlardır: Bazısı , biri , birçoğu , birisi , çoğu , başkası , pek çoğu , her biri , diğeri , birkaçı, hiçbiri,hiçbirisi , kimse , hepsi , kimi , böylesi , birtakımı , herhangi biri , öbürü , ötekisi , kimi , kimisi , topu , bütünü , tümü , başkaları , filân , falan , öylesi , şöylesi , herkes , öteki , beriki , birazı , insan , adam , şey , her şey ,hepimiz , kimler ...

Belgisiz adıllar hem tamlayan hem de tamlanan olurlar.Fakat daha çok tamlanan olurlar ve bir ad gibi kullanılırlar : Köyün evleri(nin) hepsi kamıştan,sazdan yapılmıştı.

Tamlayan + Tamlama Eki + Tamlanan = Zincir. İs. Tam.

Yaşlı köylü , kimse(nin) yüzüne bakamadan söylendi.

Tamlayan +Tamlama Eki +Tamlanan =Belirtili İsim Tamlaması
Belgisiz adıllar ad durumu eklerini alırlar : Kimseden kimseye hayır yok.

Kimsenin ahı kimsede kalmaz.

Belgisiz adılların kimi kez ilgeçlerle kullanıldığı da olur :Biri gibi , birçoğu gibi , başkası için , adam için , herkes için , herkes gibi , hepsi için , başkası kadar , adam gibi .

Belgisiz adıllar iyelik eklerini alırlar : Annem benim her şeyimdir .

ÖRNEKLER :

Güvenilir köydü ama kimler yoktu ki aralarında.

Öyle bir konuşuyorlardı ki kimse kimseyi dinlemiyordu.

Her şeyin yokluğu yokluktur.

İnsanın adı çıkacağına canı çıksın.

Bazıları hep benim dediğim doğru derler.

Adamın hiç dostu yokmuş.

Falanla konuş , filândan uzak dur diyordu.