Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

V BOB bo‘yicha nazorat savollari
1.
Tahlilning elektrokimyoviy usullari to‘g‘risida ma’lumot bering. 
2.
Ionometriya usulning mohiyati va ishlash prinsipi qanday? 
3.
Infraqizil-spektrometriya usulining mohiyati va ishlash prinsipi 
qanday? 
4.
Gazoxromatografiya usulning mohiyati va ishlash prinsipi qanday? 

---

83 
5.
Molekulyar absorbsion spektroskopik usulning mohiyati va ishlash 
prinsipi qanday? 
6.
Alangali-fotometrik usulning mohiyati va ishlash prinsipini tushuntir-
ing 
7.
Atom-emission spektrofotometriya usulning mohiyati va ishlash 
prinsipi qanday? 
8.
Rentgenoflyuoressent spektroskopiya usulning mohiyati va ishlash 
prinsipi qanday? 
9.
Atom-absorbsion spektrofotometriya (AAS), usulining mohiyati va 
ishlash prinsipi qanday? 
10.
Atom absorbsiya usuli va undan tuproq, o‘g‘it va o‘simliklar tahlilida 
qanday foydalaniladi?
11.
Elektrokimyoviy tahlilning ijobiy va salbiy tomonlarini izohlang 

---

84 
VI BOB. TAHLILNING OPTIK USULLARI 
Tayanch iboralar 
Optik usul, fotometriya, fotometriya, spektrofotometriya, 
atom-absorbsion, emission usullar, alangali fotometriya, spektral 
tahlil, atom-
flyuoressensiya
 tahlil, lyuminessent tahlil
 
Optik usullar o‘rganilayotgan barcha usul va uslublar asosida 
infraqizil, ko‘rinadigan ultrabinafsha va rentgen nurlarining analiz 
qilinayotgan modda tomonidan yutilishi hamda tarqalishiga asoslangan. 
Quyida bayon qilinadigan analiz turlarining hammasi optik usullarga 
kiradi. Birinchi o‘rinda optik usullar turadi.
Optik nurlanishga monoxromatik to‘lqin uzunligi 100 mm - 1 mm 
bo‘lgan nurlanishlar kiradi. Optik nurlanishning - ultrabinafsha, ko‘zga 
ko‘rinadigan va infraqizil kabi spektral turlari farqlanadi. Ultrabinafsha 
nurlarning to‘lqin uzunligi 280-400 im atrofida. Ko‘zga ko‘rinadigan 
nurlarning quyi chegarasi 380-400 im, yuqori chegarasi esa 760-780 im ni 
tashkil qiladi. Infraqizil nurlanishga esa monoxromatik to‘lqin uzunligi 
ko‘zga ko‘rinadigan nurlar uzunligidan katta va yuqori chegarasi 1 im dan 
kichik bo‘lgan nurlar kiradi. 
Barcha optik usullar qo‘llanish prinsipiga ko‘ra quyidagi guruhlarga 
bo‘linadi: 
a) modda tomonidan yorug‘lik oqiminining yutilishiga asoslangan 
usullar (fotometriya, spektrofotometriya, atom-absorbsion); 
b) emission usullar (alangali fotometriya, spektral tahlil, atom-
fluooessent tahlil, lyuminessent tahlil; 
v) refraktometriya va polyarimetrik tahlil usullari. 
Fotometriya
— fizik optikaning manbalardan chiqib, turli muhitda 
tarqaladigan va jismlar bilan o‘zaro ta’sirlashadigan optik nurlanishning 
energetik ko‘rsatkichlarini o‘rganadigan bo‘limi. F.ning asosiy energetik 
tushunchasi nurlanish oqimi – F bo‘lib, uning fizik ma
ʼ
nosi elektromagnit 
nurlanish tashiydigan o‘rtacha quvvatdir. Tor ma
ʼ
noda fotometriya 
deganda, yorug‘lik kattaliklari tizimiga tegishli (yoritilganlik, yorug‘lik 
kuchi, ravshanlik va hokazo) kattaliklarni o‘lchash va hisoblash 
tushuniladi. Fotometrik kattaliklarning nurlanish to‘lqin uzunligiga 
bog‘liqligini va energetik kattaliklarning spektral zichliklarini o‘rganish 
spektrofotometriya hamda spektroradiometriya mazmunini tashkil etadi. 
Fotometriyaning asosiy qonunini I.Keppler 1604-yil ta’riflagan: E=1/P 
(bunda E — yorug‘lik kuchi / bo‘lgan yorug‘lik manbaidan / masofadagi 
yoritilganlik). Fotometriyani P. Buger eksperimental asoslab bergan.