|
16-BOB
Qahva
UMUMIY KO‘RSAT
Kofe so'zi Efiopiyadagi qahva kelib chiqqan Kaffa mintaqasidan kelib chiqqan. Efiopiyadan kofe ko'chatlari Arabiston va Turkiya bo'ylab tarqaldi. Biroq, faqat 1683 yilda qahva Yevropaga yo'l oldi. Bosqinchi turk qo'shinlari Vena tashqarisida to'xtatildi, ortda qop-qop qahva donalari qoldi. Qahva iste'moli tez tarqaldi va nafaqat Evropa parhezining asosiy qismiga aylandi, balki Evropa savdo va savdosida markaziy rol o'ynadi.
Frantsuzlar birinchi marta Amerikaga kofe olib kelishgan, Mar-tinika va Braziliyada daraxt ekishgan, Iezuitlar esa Kolumbiyaga kofe olib kelishgan. Ovro‘poliklar o‘zlari bilan Amerika koloniyalariga ham kofe olib kelishdi, u yerda tez orada kofe eng mashhur ichimlik sifatida choy o‘rnini egalladi. Bugungi kunda dunyo bo'ylab har yili 500 milliarddan ortiq chashka qahva beriladi va faqat AQShda kofe ichuvchilar kuniga uch yarim chashka iste'mol qiladilar.
Qahva loviyalari balandligi 100 futgacha bo'lgan tropik doimiy yashil buta ustida o'sadi. Daraxt saraton va uloqcha tropiklari orasidagi tropik hududlarda eng yaxshi o'sadi. Bu yil davomida o'rtacha 70 daraja Farangeyt bo'lgan issiq haroratni va mo'l-ko'l yog'ingarchilikni talab qiladi.
Yangi kofe daraxti bir funt kofe olish uchun uch yildan besh yilgacha vaqt oladi. Agar daraxt kasallik, hasharotlar, qurg'oqchilik, suv toshqini, zilzila va sovuqdan omon qolsa, u 20-25 yil umr ko'rishi mumkin. Har yili odatdagidek tozalangan daraxt supermarket javonida bir funtlik bankani maydalangan qahvani to'ldirish uchun etarli miqdorda loviya (taxminan 4000 loviya) beradi. Odatda qahva
99
100 TROPIK BUYUMLARDA SPEKULYATSIYA
kichik yer maydonlarida ishlab chiqariladi. Qahva 50 dan ortiq mamlakatlarda yerning issiq kengliklarida, dengiz sathidan 6000 futgacha bo'lgan balandliklarda etishtiriladi.
Qahva etishtirish ko'chatlarni 9 oydan 18 oygacha bolalar bog'chalarida yoki quyoshdan himoyalangan klasterlarda parvarish qilish bilan boshlanadi. Ko'chatlar taxminan 24 dyuymgacha o'sganda, ular doimiy bog'larga ko'chiriladi, lekin hali ham quyoshga haddan tashqari ta'sir qilishdan himoyalangan. Gullashga erishish uchun yana 18 oy kerak bo'ladi. Olti oy o'tgach, yashil rezavorlar gullashni boshlaydi va boy qizil "gilos" ga aylanadi. Har bir gilosning ichida, qizil-sariq pulpa ichida va kumushrang, pergamentga o'xshash ko'ylagi bilan qoplangan, yig'ish uchun tayyor bo'lgan ikkita kofe loviya bor. Fasol ikki usuldan biri bilan gilosdan chiqariladi: yuvilgan yoki yuvilmagan.
Keyin loviya eksport qilish uchun omborga tashish uchun qoplarga solinadi. Umuman olganda, qahva ishlab chiqaruvchi hududlarning eksport daromadi yiliga o'rtacha 14 milliard dollarni tashkil etdi. Qo'shma Shtatlar qahvaning eng yirik importchisi hisoblanadi.
Qahvaning xushbo'yligi va ta'mi yashil loviya kirish joylariga kelganda hamon saqlanib qoladi. Fasol qovurilgan uylarga jo'natiladi, u erda ular oltin jigarranggacha qovuriladi va asl hajmidan taxminan ikki baravar ko'p shishadi. Qovurilgandan so'ng, loviya xona haroratiga qadar sovish uchun qoldiriladi va keyin loviyalarni har xil turdagi qahva qaynatgichlar uchun eng mos keladigan maydalagichlarga aylantiradigan mashinalarga yuboriladi. Tegirmonlar vakuum o'tkazmaydigan qutilarga yoki supermarketlarga yoki oziq-ovqat do'konlariga tarqatish uchun muhrlangan qoplarga qadoqlanadi. Ushbu an'anaviy chakana sotuvchilardan tashqari, Starbucks kabi etkazib beruvchilar ham bor, ular loviyani butun yoki maydalangan holda sotadilar.
Eriydigan qahva qovurilgan qahvadan tayyorlanadi va bug'da pishiriladi, keyin suvsizlanadi va kuchli qaynatilgan qahvaning mayda kristallarini qoldiradi. Qaynayotgan suv qo'shilsa, kristallar eriydi va ichimlik hosil qiladi. Muzlatilgan quritilgan qahva lahzaning o'zgarishi; u qimmatroq texnologiyadan foydalanganligi sababli, u odatdagidan ko'proq xarajat qiladi. Muzlatilgan quritilgan qahva bilan kuchli qaynatilgan qahva juda past haroratlarda muzlatiladi va keyin asl demlemening yangiligini saqlab qolish uchun vakuumda quritiladi. Yashil loviyalarni yumshoq bo'lgunga qadar bug'lang va loviya tarkibidagi kofeinni olib tashlang, keyin an'anaviy tarzda qayta ishlanadi, kofeinsiz qahva tayyorlanadi.
O'nlab yillar davomida o'zlarining rivojlanishi uchun zarur bo'lgan daromad kofe eksportiga bog'liq bo'lgan mamlakatlar bum va bust tsikllarining beqarorlashtiruvchi ta'siridan aziyat chekdilar. Ko'tarilishlar qisqa edi, lekin har biri ortiqcha ishlab chiqarishning yangi bosqichini qo'zg'atdi, bu esa o'z navbatida uzoq muddatli inqirozga olib keldi, chunki ortiqcha qahva zahiralari eksport narxlarini tushirdi.
1962 yilda yirik eksport qiluvchi va import qiluvchi mamlakatlar hukumatlari jahon bozorida narxlarning keskin o'zgarishini oldini olish maqsadida birinchi Xalqaro qahva kelishuvini muzokara qildilar. 1962 yilgi kelishuv besh yil davom etdi va undan keyin 1968 yilgi kelishuvlar davom etdi
va 1976. Prezident Kennedi birinchi kofe kelishuvining asosiy tashabbuskori edi. U kofe narxining doimiy pasayishi uning Lotin Amerikasi rivojiga ko‘maklashish bo‘yicha “Taraqqiyot uchun ittifoq” dasturiga putur yetkazayotganiga ishonchini bildirdi. Har bir keyingi prezident ham qahva kelishuviga olib keladigan g'oyalarni qo'llab-quvvatladi.
TALAB
Hisob-kitoblarga ko'ra, har yili dunyo bo'ylab 500 milliarddan ortiq chashka qahva beriladi. AQSh Qishloq xo'jaligi Departamenti (USDA) hisob-kitoblariga ko'ra, 2004 yildan 2005 yilgacha butun dunyo bo'ylab kofe iste'moli 2 foizga oshib, 119,9 million qopni tashkil etgan. Bu so'nggi yillardagi o'rtacha 1,5 foizlik o'sish sur'atidan biroz yuqoriroqdir. Kofe iste'moli bo'yicha Yevropa dunyoda yetakchi (2003 yilda 46,428 million sumka), ikkinchi o'rinda AQSh.
2003 yildagi 20,505 million paketga nisbatan 2004 yilda AQShda kofe iste'moli 7 foizga oshib, 22 million qopga o'sdi (CRB Commodity Yearbook 2005). prognozlariga ko'ra, har bir kofe ichuvchi yiliga o'rtacha 164,71 dollar sarflaydi.
USDA ma'lumotlariga ko'ra, Evropa iste'moli bo'yicha Germaniya (2003 yilda 9,133 million sumka), Italiya (2003 yilda 5,503 million sumka) va Frantsiya (2003 yilda 5,428 million sumka) yetakchilik qilmoqda. Yaponiya, shuningdek, qahva loviyalarining asosiy importchisi, 2003 yilda (USDA) 6,770 million qop iste'mol qilgan.
Dunyodagi eng yirik qahva eksportchilari Braziliya (2004-yilda jahon eksportining 30 foizi 2005/USDA), Vetnam (15 foiz/USDA) va Kolumbiya (11 foiz/USDA). 2004 yilda Qo'shma Shtatlarga eng katta import Braziliya (AQSh importining 20 foizi CRB Commodity Yearbook 2005), Kolumbiya (17 foiz CRB Commodity Yearbook 2005), Meksika (7 foiz) va Gvatemaladan (7 foiz CRB Commodity Yearbook) amalga oshirildi. 2005).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
