|
14-BOB
Tabiiy gaz
UMUMIY KO‘RSAT
Tabiiy gaz, qazib olinadigan yoqilg'i, uzoq vaqt davomida toza yonish va nisbatan yuqori energiya darajasini ta'minlash qobiliyati uchun qadrlangan. 500 ga yaqinMiloddan avvalgi, Xitoyliklar tabiiy gazni dengiz suvidan ichimlik suvini distillash uchun bambuk quvurlar orqali majburlab ishlatishni boshladilar. Tabiiy gazdan birinchi tijorat maqsadlarida foydalanish Britaniyada bo'lib, u erda 1785 yilda ko'mirdan ko'cha chiroqlarigacha gaz ishlab chiqarilgan. Biroq amerikalik Uilyam Xart tabiiy gazni qayta tiklash uchun maxsus mo'ljallangan birinchi quduqni faqat 1821 yilda qazgan edi.
Bugungi kunda tabiiy gaz AQSHning jami energiya isteʼmolining chorak qismini tashkil etadi va u juda toza yonishi sababli mashhurligi oʻsishda davom etmoqda. Rangsiz va hidsizdir. Uning sof shakli uglerod-uglerod gazlari aralashmasidan - asosan metandan, bir uglerod atomidan va to'rtta vodorod atomidan iborat molekuladan iborat.
Olimlarning fikricha, tabiiy gaz, boshqa qazilma yoqilg'ilar kabi, erning chuqurligidagi organik moddalarning siqilishidan hosil bo'lgan. Tabiiy gaz va neft odatda er qobig'i ostidagi konlarda birga topiladi. Konlar qanchalik chuqur joylashgan bo'lsa, kondagi tabiiy gazning neft miqdoriga nisbatan ulushi shunchalik ko'p bo'ladi.
Odatda, tabiiy gaz g'ovakli jinslar qatlamlari orqali er yuzasiga etib, havoga tarqalguncha chiqadi. Biroq, ba'zi joylarda tabiiy gazni shimgich kabi so'rib oladigan g'ovakli jinslarning tepasida suv o'tkazmaydigan cho'kindi jinslar joylashgan bo'lib, ular g'ovakli jinslarni soyabon kabi qoplaydi. Bu tabiiy cho'kindi jinslar orqali burg'ulash
81
82 ENERGIYADA SPEKULYATSIYA
gaz rezervuarlari bosim ostida bo'lgan gazni chiqaradi, bu esa uning yuzasiga ko'tarilishi va energiya ishlab chiqaruvchilar tomonidan ushlanishiga imkon beradi.
Ko'pgina hayvonlarning, shu jumladan odamlarning oshqozonida mavjud bo'lgan mayda mikroorganizmlardan foydalanish orqali tabiiy gaz ishlab chiqarish mumkin. Mikroorganizmlar organik moddalarni iste'mol qilganda, ular qayta tiklanadigan va yoqilg'i sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan biogen metan deb ataladigan metan gazini chiqaradi. Bu tabiiy gaz ta'minotining ortib borayotgan foizini ta'minlovchi poligon maydonlaridan olingan tabiiy gazning manbai.
Gaz ishlab chiqaruvchilar va distribyutorlar odatda gazni kub futdagi hajmi yoki Britaniya termal birliklarida (Btu) ifodalangan energiya sig'imi bilan o'lchaydilar. Kub fut tabiiy gazning normal haroratda oladigan hajmini bildiradi. A Btu normal bosimda bir funt suvni bir daraja isitish uchun zarur bo'lgan tabiiy gaz miqdorini bildiradi. Tabiiy gazning bir kub futida taxminan 1027 Btu bor.
TALAB
Isitish moyida bo'lgani kabi, tabiiy gazga bo'lgan talab juda tsiklik bo'lib, eng og'ir talab eng sovuq oylarda (yanvar va fevral) va eng past talab eng issiq oylarda (iyul va avgust) pasaydi. Biroq so'nggi yillarda yozda konditsionerlarni quvvatlaydigan elektr energiyasini ishlab chiqaradigan kommunal xizmatlar boshqa turdagi yoqilg'idan tabiiy gazga o'tmoqda. Binobarin, yilning shu davrida tabiiy gazga bo'lgan talab ortib bormoqda va bu tabiiy gazga bo'lgan talabning tsiklik xususiyatini yumshatib bormoqda.
Talabning ushbu tsiklik elementidan tashqari, boshqa elementlar ham muhim rol o'ynashi mumkin. Masalan, ob-havoni olaylik. Qish fasli qanchalik sovuq bo'lsa, qish oylarida talab shunchalik keskin oshadi; Yoz qanchalik issiq bo'lsa, issiq oylarda talab shunchalik keskin oshadi.
Narxlar ham tabiiy gazga bo'lgan talab omilidir. Ko'pgina yirik gaz iste'molchilari, masalan, kommunal xizmatlar, gazdan boshqa yoqilg'iga, masalan, ko'mirga o'tish imkoniyatiga ega. Gaz narxi qanchalik qimmat bo'lsa, bunday kommunal xizmatlarning gazdan foydalanish ehtimoli shunchalik kamayadi.
Iqtisodiyot tabiiy gazga bo'lgan talabga ham ta'sir qiladi. Iqtisodiyot kengayganda, ishlab chiqarish darajasi ko'tarilib, xom ashyo va energiya xaridlarini ko'paytirishga majbur qiladi. Boshqa tomondan, turg'unlik davrida kompaniyalar ishlab chiqarish va tabiiy gaz ishlab chiqarish bilan bog'liq xarajatlarning pasayishi bilan o'z shoxlarini tortadilar.
Tabiiy gazga uzoq muddatli talab uy-joy, tijorat va sanoat energiya tendentsiyalariga ham bog'liq bo'ladi. Ushbu haydovchilarning eng kattasi kelajakdagi uy-joylarni isitish uchun ilovalar bo'lishi kutilmoqda. 2003 yilda 70 foiz
Yangi qurilgan yakka tartibdagi uylar 1991-1999 yillardagi 66 foizga nisbatan tabiiy gazdan foydalangan, bu tendentsiya davom etishi kutilmoqda. Energiya axboroti ma'muriyati (EIA) 2002 yildan 2025 yilgacha bo'lgan davrda uy-joylarning energiyaga bo'lgan ehtiyojini 25 foizga - 2002 yildan 2010 yilgacha yiliga 1,5 foizga va 2010 yildan 2025 yilgacha yiliga 0,9 foizga oshirishni prognoz qilmoqda.
Xuddi shunday, EIA tabiiy gazning elektr energiyasiga nisbatan arzon narxlari va gaz bilan ishlaydigan sovutish kabi yangi tabiiy gaz texnologiyalari tufayli tijorat sektorida tabiiy gazga talab ortib borishini kutmoqda. EIA 2025 yilgacha tabiiy gazga bo'lgan tijorat talabining yillik o'rtacha 1,7 foizga oshishini prognoz qilmoqda.
Sanoat sohasida EIA tabiiy gazga bo'lgan talabning oshishini kutmoqda, ammo sekinroq. EIA ma'lumotlariga ko'ra, sanoatda tabiiy gazga bo'lgan talab 2025 yilgacha yiliga o'rtacha 1,2 foizga oshishi kerak. O'sishning sekinroq sur'ati Qo'shma Shtatlardagi energiyani ko'p talab qiluvchi ishlab chiqarishdan uzoqlashish va yuqori darajaga bog'liq. ishlab chiqarish uskunalari va jarayonlarida yoqilg'i samaradorligi.
CRB 2005 yilgi tovar yilnomasining dastlabki ma'lumotlariga ko'ra, 2003 yilda AQSh tomonidan yetkazib berilgan tabiiy gaz iste'moli o'tgan yilning shu davriga nisbatan 4,9 foizga kamayib, 20,192 milliard kub futni tashkil etdi. Bu miqdorning 25 foizi turar-joylarga, 16 foizi savdo muassasalariga, 24 foizi to'g'ri keldi. elektr tarmoqlari korxonalariga, 35 foizi sanoat korxonalariga. Tahlilchilarning taxminiga ko'ra, 2020 yilga kelib tabiiy gazning umumiy iste'moli 31,5 trillion kub futga etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
