Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

Tangrisin tanimas, ey g ‘ofil banda,

Ko ‘zingtti qoplamish jaholat tuni,

Nafsga qullikni shior etibsan,

Jismingni o‘rtasin do‘zax tutuni!

Tangrimning birligi, yagonaligi,

Oyu quyoshdan-da ravshandir, ravshan!

Koinot daftarin har sahifasi,

To‘ladir behudud dalillar bilan.

Allomaning  yaratuvchini  anglash  va  sevish  haqidagi  diniy-falsafiy 

fikrlarining  mantiqiy  xulosasi  shuki,  insonga  xos  bo‘lmagan  yomon 

sifatlarga  ega  boigan  kishilar  Alloh  taoloning  hidoyati  va  rahmatiga 

sazovor  emasdir.  Allohning  hidoyati  yaxshi  sifatlarga,  go‘zal  insoniy 

fazilatlarga  ega  boigan  kishilargagina  beriladi,  xolos.  Zero,  insonni 

aziz,  irodasini  kuchli  qiluvchi,  hayotidagi  qiyinchiliklarm  mardonavor 

yengishga  y o i  ochib  bemvchi,  barcha  niyatlariga  ham  erishtiruvchi 

yagona Alloh taoloning o‘zidir.

Shu  boisdan  ham  Najmiddin  Kubro  go‘zal  insoniy  fazilatlar 

xususida  mushohada  yuritaaiki:  «Eng  go‘zal  bezak  ta’vozelik,  eng 

xunuk  narsa  baxillik  ekan.  Husni  Xulq  (chiroyli  xulq)dan  ko‘ra 

yaxshilik ustida yaxshilik qo‘shadiganroq, hasaddan ko‘ra yomonlik 

ustiga  yomonlik  qo‘shadiganroq  narsani  ko‘rmadim.  Ko‘rdimki, 

eng  noyob  ne’mat rostgo‘ylik va  qahramonlik,  eng  katta  og‘riq  esa 

yomon  va  munofiq  do‘stIar  ekan.  Podshohlar  qalblaridan-da 

qattiqroq  diyda,  kambag‘al  uchun  yamoqlarni  bir-biriga  ulashdan 

ko‘ra  chiroyliroq  ziynat  ko‘rmadim.  To‘g‘ri  so‘zIikdan  ko‘ra 

go‘zalroq  ziynatni  ko‘rmadim.  Ibodatlarning  eng  afzali  farzlarni 

ado  qilish,  odatlarning  eng  ma’quli  va  chiroyligi  esa  gunohlardan 

odamlarga ozor berishdan tiyilish ekan...»

Alloma  shunday  mumtoz  so‘zlami  aytadiki,  ular  odob-axloq 

gulshanidir.  «...  vaqtni  «essiz»,  «qaniydi»,  «koshkiydi»lar  bilan 

tkazgan  kishining  umri  eng  qisqa  umr  ekan.  Muvaffaqiyatni  sa ’y-

173

---

harakatda,  muvaffaqiyatsizlikni  esa  loqaydlik  va  dangasalikda,  baloni 

tilda, halovatni esa sukutda ko ‘rdim. Xoru zorlikni mahluqlar xizmatida, 

azizu  mukarramlikni  esa  Holiq  xizmatida  ho‘lishda  ko‘rdim. 

Qiziquvchini  (ko‘ngil  bergan)  mashg‘ul,  zohirni  esa  bekoru  forig‘, 

xohlovchini izlayotgan, da’vogarniyolg‘onchi k o ‘rdim».

Najmiddin  Kubro  hazratlari  kibru  havo,  manmanlik,  nafs,  mol- 

mulkka  ochko‘zlik  va  gunohkorlik  kabi  inson  xulq-atvoridagi  salbiy 

nuqsonlar  to‘g‘risida  ham  shogirdlariga  toiiqroq  tushuncha  beradi: 

«Ochko ‘zni mahrum,  dunyoparastni g ‘amgin ko ‘rdim.  Engyaxshi savol- 

javobni kishining o ‘z nafsi bilan hisoblashishda,  oqilni oxiratga, johilni 

dunyoga  intilishda  ko ‘rdim.  Nafsni  sharmandalik  va  do ‘zax  sari 

odamlarni  haydashda  ko‘rdim.  Ochko ‘zlik  va  gunohkorlik  botqog ‘iga 

botganlarni,  isrofgarlarni  ko ‘rdim.  Jannatga  kirishni  halol  yeyish  va 

mahol  (amri  mahol  —  bajarib  bo‘lmaydigan  ish)ni  tark  qilishda 

ko ‘rdim.  D o‘zaxga  y o ‘lni  esa  havoyi  nafsda  k o ‘rdim.  K o‘rdimki, 

shaytonning xaloyiqqa  sulton  bo ‘lib  olishi  dunyoni yaxshi  ko ‘rishlikda 

ekan.  0 ‘liklardan,  ularning  holatlari  (qolgan)  uylari  va  molu 

davlatlaridan  ibratlanmagan  kimsalarni  nodonlikda,  Alloh  belgilab 

qo ‘ygan  hadlardan  oshgan  kimsalarni  esa  baxtsizlikda  ko ‘rdim. 

Ko ‘rdimki  insonga  keladigan  barcha  ofatlar  tilda  ekan.  Ko ‘rdimki, 

ekmagan 

o ‘rmaydi. 

Shafqat 

qilmaganga 

shafqat 

qilinmaydi. 

Aldanishdan saqlaning. Saqlaning!».

Shayx  Najmiddin  Kubro  murabbiy  sifatida  o‘zining  turmush 

tajribalaridan  kelib  chiqib,  agar  kishida  yomonlik  alomatlari  zohir 

boisa,  u  ilmu  urfon  kasb  etib,  zero,  aqlni  ishlatsa,  eng yaxshi  xulq  va 

chiroyli  sifatlar  bilan  bezanishi  mumkin,  degan  xulosaga  keladi: 

«Ko‘rdimki,  eng  yaxshi  do‘st  ila  jon...  aqlni  esa  yaxshiliklarga 

choriashda  ko ‘rdim.  K o‘rdimki,  o ‘z-o‘zini  tarbiyalay  olgan  va 

shahvatlardan iiyila olgan kishi eng kuchli shaxs ekan...»

Xullas,  otashnafas  tasawuf  shoiri  Shayx  Najmiddin  Kubroning 

yuqoridagi purma’no fikrlari yoshlarimizda odob-axloq, o‘zaro do‘stona 

munosabatlami 

yaxshilashda 

halollik, 

poklik, 

rostgo‘ylik, 

adolatparvarlik  singari  umuminsoniy  fazilatlami  qaror  toptirish  va 

mustahkamlashda  shu  bilan  birga  razolat,  kibr-havo,  adovat,  hasad, 

xiyonat,  yolg‘onchilik,  zulm,  fisqu  fasod  kabi  illatlarga  nisbatan 

nafratlanish  tuyg‘usini  tarbiyalashda  muhim  ma’rifiy-tarbiyaviy 

ahamiyatga egadir.