Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva


  Ishlab  chiqarishni  hududiy joylashtirish  om illari



Download 6,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/118
Sana18.01.2022
Hajmi6,69 Mb.
#387097
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   118
Bog'liq
Иқтисодий география.Абдалова З

3.  Ishlab  chiqarishni  hududiy joylashtirish  om illari
Ishlab  chiqarishni  joylashtirish  om illari  deganda,  m a 'lu m  
bir  gu ruh  x o ‘jalik  obyektlariga,  tarm o q q a  yoki  m am lakat  x o ‘- 
jaligi  tarkibini  h ud ud iy   tashkil  etilishiga,  iqtisodiy  rayonlarga, 
shuningdek,  hududiy-ishlab  chiqarish  m ajm ualam ing  (klaster­
lam i)  oqilona  va  sam arali joylashishiga  ta ’sir  etuvchi  m ajm uali 
sh art-sh aro itlar tushuniladi.
Islilab  chiqarishni  joylashtirish  om illariga  quyidagilar 
kiradi:
A) 
xom ashyo  om ili.  Bir  xil  sanoat  tarm o q larin i  jo y lash ­
tirish  bevosita  xom ashyo  m anbalari  bilan   b o g ‘liq.  Bu  sanoat 
guruhlariga  neft,  k o ‘m ir.  gaz,  te m ir  ru da  va  rangli  m etall  ru- 
dalarini  qazib  olish,  o ‘rm o n   sanoati  tarm oqlari  kiradi.  S hu­
ningdek,  xom ashyo  bazalari  yaqinida  qayta  ishlash  tarm o qlari- 
ning  korxonalari  h am   joylashadi,  m asalan,  qora  m etallurgiya-
15


ning  b irlam chi  qayta  ishlash  jarayoni  bilan  bog‘liq  yoki 
m ineral  o ‘g‘itlam i  ishlab  chiqaruvchi  korxonalar.  B unday 
tarm oqlarda,  1  to n n a   ishlab  chiqaradigan  m ahsulot  u ch u n  
o ‘rtacha  2-3  to n n a  xom ashyo  va  m ateriallar  sarflanadi.
B) 
Y oqilgh-energetika 
om ili. 
Bu 
om il 
k o ‘pgina 
tarm oqlarni  joylashishida  m uhim   rol  o ‘ynaydi,  ayniqsa,  tem ir 
qotishm alarini,  alyum iniy,  m agniy,  m is,  q o ‘rg‘oshin,  nikel, 
sintetik  am m iak  va  tola,  kau chuk  m ahsulotlam ing   ishlab 
chiqarishda  ju d a  katta  m iqdorda  yoqilg‘i  va  energiya  sarf 
qilinadi.  M asalan,  1  to n n a  alyum iniy,  natriy,  m agniy  ishlab 
chiqarilganda,  o ‘rtach a  14-18  m ing  k v t/c,  1  to n n a  nikel  ishlab 
chiqarilganda  —  40  m ing  k v t/  soat  elektroenergiya  sarflanadi.
V)  Suv  om ili.  Ishlab  chiqarish  jaray o n id a  m ahsulot 
birligiga  sarf  bofladigan  suv  m iqd ori  suv  talab  tarm oqlarni 
belgilovchi  asosiy  m ezo n  b o ‘lib  xizm at  qiladi.  Suv  sarfi  yuqori 
bo  Igan  iqtisodiyotning  sohasiga  sanoat  kiradi,  x o ‘jalikda 
sarflangan  suvning  40  foizi  ayn an  shu  sohaga  to ‘g ‘ri  keladi. 
Ayniqsa, 
kim yo 
sanoatining 
sellyuloza-qog‘oz, 
gidroliz, 
sintetik  tola,  toqim achilik  sanoatining  ip-gazlam a  va  ipak 
m ahsulotlari  ishlab  chiqaradigan  korxonalari,  shuningdek, 
rangli  va  qo ra  m etallurgiya  korxonalarini  joylashishida  suv 
om ili  yetakchi  rol  o ‘ynaydi.
G )  D em ografik  om il.  Ishlab  chiqarish  kuchlarini  oqilona 
va  sam arali  joylashuvida  bu  om il  katta  aham iyatga  ega. 
B inobarin,  alo hida  tarm oq larni  va  korxonalarning joylashuvida 
va 
ishlab 
chiqarish 
su r’atlarini 
o ‘sishida 
hududlarning 
dem ografik  vaziyati  e ’tiborga  o lin m o g ‘i  z aru r  va  m uhim dir. 
Ishlab  chiqarish  jaray o n id a  m ahsulot  birligiga  sarf  b o ‘ladigan 
ishchi  kuchining  soni  tarm o q n i  m ehnattalablilik  m ezonini 
aniqlab  beradi
H ozirgi  davrda  respublikada  aholining  hu du diy  joyla- 
nishuvida  keskin  tafovutlar  yuzaga  kelgan,  aholining  zichligi 
b o ‘yicha 
F arg‘o n a  vodiysi  viloyatlari, 
N avoiy, 
Sirdaryo 
viloyatlarida  va  Q oraqalpog‘iston  R espublikasida  qayd  etil- 
m oqda.  A holi  zich   joylashgan  respublikaning  hududlarida 
m ehn atn i  k o ‘p  talab  etadigan  to ‘qim achilik  korxonalarini 
joylashtirilsa,  yuqori 
m alakali 
m eh n at  resurslari  mavjud 
b o ‘lgan  hud udlarda  esa  m ashinasozlikni  radiotexnika,  elekto-
16


rotexnika,  priborsozlik  korxonalarini  joylashtirish  m aqsadga 
m uvofiq  b o ‘ladi.
D )  T ransport  om ili.  M am lakatning  iqtisodiy  rayonlari  va 
m arkazlar  bilan  aloqalarni  o 'rn atish d a ,  tabiiy  resurs  havza­
larini  o ‘zlashtirilishida,  m am lakatni  iqtisodiy  geografik  o ‘m ini 
yaxshilashda,  shuningdek,  m am lakat  xo‘jaliginini  hududiy 
jih a td a n   takom illashtirishda  transpo rt  om ili ning  aham iyati 
ju d a   beqiyosdir.  H ar  bir  tarm o q n in g   hududiy  joylashuvida 
tran sp o rt  o m ilin i,  ayniqsa,  korxonaning  optim al  joylashuvida 
ishlab 
chiqariladigan 
m ahsulot 
tannarxid a 
transp ort 
xarajatlarini  hisobga  olish  m uhim   aham iyatga  ega.
E)  Iste ’m ol  om ili.  Bu  om il  ishlab  chiqarilayotgan  m ahsu- 
lotni  saqlanish  m ud dati  qisqa  b o ‘ladigan  (tez  buziladigan)  yoki 
transport  harajatlari  yuqori  b o ‘ladigan  tarm oq larni  joyla- 
shishda  m uhim   b o ‘lib,  k o ‘p in ch a,  no n   va  non  m ahsulotlari, 
sut  va  sut  m ahsulotlarini  ishlab  chiqarishida  va  qishloq 
x o ‘jaligi  m ashinasozligi  korxonalarini  joylashtirishda  katta 
aham iyatga  ega.
J)  F an -tex n ik a  taraqqiyoti  om ili.  H ozirgi  davrda  m am lakat 
xo‘jaligini  hududiy  tashkil  etishning  takom illashuvi  va  m eh n at 
u n um dorligini  oshirilishida  fan-texnika  taraqqiyotining  natija- 
larini  robot  texnikasini,  egiluvchan  avtom atlashgan  ishlab 
chiqarishni,  ro to r  va  rotor-liniyalam i  q o ila n ilish id a   ju d a  
m uhim dir.  F IT n in g   y o ‘nalishlari,  ayniqsa,  m e h n at  resurslari 
kam yob  va  cheklangan  h ud ud lard a,  shuningdek,  chekka  va 
yetib  borishi 
m urakkab  b o ‘Igan  hu du dlarda  q o ‘llanilishi 
m aqsadga  m uvoliqdir.
Z )  Ekologik  om il.  Ishlab  chiqarish  q u w atlarin i  joylash­
tirishda  a tro f  -  m uhitga  salbiy  ta ’sim i  pasayishida,  tabiiy 
resurslardan  un u m li  va  sam arali  foydalanishda  va  m intaqalarni 
m ajm uali  rivojlanishida  bu  om ilning  roli  katta.

Download 6,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish