Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Moliyaviy tahlil va uni o‘rganish obyektlari
(moliyaviy hisobot shakllarini tuzilishi bo'yicha)*_________
M oliyaviy tahlil
Buxgalteriya 
balansini tahlili
Moliyaviy 
natijalar tahlili
Pul
mabalag Marini 
tahlili
Xususiy 
kapitalni tahlili
0 ‘rganiladigan m asalalar
Korxonaning 
mulkini tuzilishi 
va dinamikasi 
tahlili
Zararsizlik tahlili
Operatsion 
faoliyatdan pul 
oqimini tahlili
Xususiy 
kapitalning 
tarkibiy tuzilishi 
tahlili
Korxona mulkini 
manbalash tarkibi 
va dinamikasini 
tahlili
Marj inal foyda 
tahlili
Investitsion 
faoliyatdan pul 
oqimini tahlili
Xususiy kapital 
o‘zgarishi tahlili
To6lov layoqati 
tahlili
Mahsulot 
sotishdan foyda 
tahlili
Likvidlik
tahlili
Asosiy 
faoliyatdan 
moliyaviy 
natijalar tahlili
Soliqqa tortishdan 
pul oqimini tahlili
Moliyaviy 
barqarorlik tahlili
Moliyaviy 
faoliyatdan 
natijalar tahlili
Moliyaviy 
faoliyatdan pul 
oqimini tahlili
Debitorlik va
Favqulodda
V alyuta
Xususiy kapital
73

---

kreditorlik
majburiyatlari
tahlili
daromadlar
tahlili
mablag4larini
tahlili
samarasi va 
daromadligi 
tahlili
Kreditga 
qodirlilik tahlili
Sof foyda va 
uning 
taqsimlanish 
tahlili
Pul oqimini 
diskontlash
Ish aktivligi tahlili
Moliyaviy 
natijalami omilli 
tahlili
Pul oqimini 
bashoratlash
Bozor aktivligi 
tahlili
Rentabellik
tahlili
Xususiy kapital 
rentabelligi 
tahlili
Moliyaviy koeffitsiyentlar tahlili
Moliyaviy holat reytingi
Iqtisodiy salohiyat tahlili
Moliyaviy salohiyat tahlili
*-shuningdek, investitsion loyihalar tahlili, moliyaviy rejalar tahlili, 
byudjet tahlili alohida tahlil obyekti sifatida olinishi mumkin
Moliyaviy tahlil asosida firma va kompaniyalarning moliyaviy 
ahvolidan, moliyaviy ahvoldagi o'zgarishlardan voqif boiinadi.
Tahlil natijalaridan nafaqat ichki balki, tashqi foydalanuvchilar ham 
foydalanishlari mumkin. Negaki moliyaviy hisobot va moliyaviy tahlil 
natijalarida sir saqlanadigan, ya’ni birovning zarari hisobiga boshqa 
birovning naf ko'rishi mumkin bo4gan axborotlar kuzatilmaydi. Shu 
sababli, moliyaviy tahlilning ko‘plab subyektlarini tarkiblash mumkin.
1.39-jadval
Ichi va tashqi moliyaviy tahlil_______________
Farq lash belgisi
Ichki moliyaviy tahlili
Tashqi moliyaviy tahlil
1
2
3
I.Obyekti bo4yicha
Firma va kompaniyaning 
mol iyaviy 
natij as i , 
moliyaviy 
holati, 
pul 
mablag‘larini 
keng 
qamrovli tahlili
Firma va kompaniyaning 
moliyaviy 
natijasi, 
moliyaviy 
holati, 
investitsion 
jozibadorlik, 
iqtisodiy nochorlik, reyting 
baholash, kreditga qodirlik
2.Subyekti bo4yicha
Firma va kompaniyaning 
o‘z xodimlari
Firma va kompaniyalar 
faoliyati 
bilan
74

---

qiziquvchilarning 
keng 
doirasi
3.Tartibga solinishi
Umumiy, 
firma 
va 
kompaniyalar 
ichki 
nizomi, qoidalari asosida
Umumiy Nizom, qoidalar 
asosida tartibga solinadi
4.Maqsadi
Firma va kompaniyaning 
moliyaviy 
natijasi, 
moliyaviy 
ahvoli, 
pul 
mablagiarini 
optimallashtirish, 
biznes 
samaradorligini 
o‘stirish 
yuzasidan 
ichki 
imkoniyatlami 
aniqlash 
va yo‘lga qo‘yish
Firma va kompaniyaning 
moliyaviy 
natijasi, 
moliyaviy 
holati, 
investitsion jozibadorligi, 
iqtisodiy 
nochorligi, 
reyting bahosini aniqlash 
tashqi 
subyektlaming 
qiziqishlarini, 
manfaatlarini boshqarish
5 .Ma’ lumot 
iste’molchilari
Faqat, 
shu 
firma, 
kompaniya 
boshqaruvi 
xodimlari, menejerlar
Tashqi tahlil subyektlari
6.Usullari bo‘yicha
Tahlilni 
ananaviy, 
matematik, 
maxsus 
usullari
Moliyaviy tahlilni maxsus 
usullari
7.Ma4umotlarni 
olish ko‘lami
Ma’ lumotlarni 
olish 
imkoniyatlari keng
Ma’lumotlarni 
olish 
imkoniyatlari 
cheklangan 
(faqat rasmiy moliyaviy 
hisobotlar orqaligina tahlil 
o4kaziladi)
8.Tahlil 
natijalarini 
manfaatligi
Ko‘proq 
o‘zi 
uchun 
manfaatli
Firma 
va 
kompaniyalaming 
o‘zi 
hamda tashqi qiziquvchilar 
guruhi uchun manfaatli
10. Vazifalami hal 
etilishi
Vazifalarni 
hal 
etilishi 
faqat 
shu 
korxona 
boshqaruv 
xodimlari 
uchun xizmat qiladi.
Vazifalami hal etilishi ham 
ichki, ham tashqi tahlil 
subyektlari uchun xizmat 
qiladi
11.Tahlilni 
tashkil 
etilishi
Ko‘proq 
firma 
va 
kompaniyalar 
uchun 
maqbul shaklda tashkil 
etiladi
Tashqi tahlil subyektlari 
uchun 
maqbul 
shaklda 
tashkil etiladi
75

---

1.6. Moliyaviy tahlilning maxsus usullari: moliyaviy hisobotni
o ‘qish, gorizontal, vertikal, trend, qiyosiy, omilli, koeffitsiyentlar
tahlili.
X o‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy holati yuzasidan
obyektiv axborotlami olish y o ‘llarini belgilab beruvchi tahiil usullari ga
quyidagilami kiritish mumkin9:
moliyaviy hisobotni o‘qish 
gorizontal tahiil 
vertikal tahiil 
trend tahlili 
qiyosiy tahlili 
moliyaviy koeffitsiyentlar 
omilli tahiil
Moliyaviy hisobotlami “o ‘qish” - deganda moliyaviy hisobotni 
manzilli o'rganish tartibi tushuniladi. Ya’ni korxonani bilishni dastlabki 
o'rganish usulidir.
Gorizontal tahlil-moliyaviy hisobot elementlari 
va ularning 
moddalarini mutlaq va nisbiy farqlash orqali o ‘zgarishlarini aniqlash 
usulidir.
Vertikal tahlil-mablag‘lar va ulaming tashkil topish manbalarini, 
daromad va xarajatlami, moliyaviy hisobotlaming boshqa elementlarini 
tarkibiy o 4rganish usulidir.
Trend tahlili - asos ko'rsatkichiga nisbatan dinamik o ‘rganish 
usulidir.
Qiyosiy tahiil - bir yoki bir nechta ko‘rsatkichlar tizimini, turli 
obyektlar b o ‘yicha taqqoslash usulidir.
9Рахимов М.Ю. Иктисодиёт субъектлари молиявий холатининг тахлили.Т.: Молия -иктисод,
2015.-316 б., Ефимова О.В. [и др.]. Анализфинансовойотчетности./учеб.пособие / - М.: Омега-Л,
2013. - 388 с., К. R. SubramanyamFINANCIAL STATEMENT ANALYSIS, ELEVENTH
EDITIONPublished by McGraw-Hill Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014
by, Карлин T.P. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP) Учебник. — М.: ИНФРА-М, 1998.
— 448 с. — ISBN 5-86225-675-Х, Бернстайн Л.А. Анализ финансовых отчетов М.: Финансы и