319
Savdo firmalari yoki kompaniyalarning savdo bo‘limlari marketing
tizimida quyidagi funksiyalarni bajaradi:
-
ishlab chiqarilgan mahsulotlarni taqsimlash yoki sotish;
-
ishlab chiqarish jarayoni uchun talab qilinadigan xomashyo va
materiallarni sotib olish;
-
iste’molchilar bilan bevosita aloqalar o‘rnatish, muzokaralar
o‘tkazish;
-
oldi-sotdi shartnomalarini tayyorlash va tuzish, ularning sifatli ijro
etilishini nazorat qilish;
-
tovarni narxi kamaytirib sotilishi, iste’molchiga yetkazishning
reklama tadbirlarida, ko‘rgazma ishlarida rag‘batlantirish siyosatini
amalga oshirish;
-
tovar assortimentini rejalashtirishda ishtirok etish va yordam-
lashish;
-
tovarni aniq bozor iste’molchilari talablarining ma’lum
darajasigacha yetkazish;
-
texnik qo‘llab-quvvatlash va servis xizmat ko‘rsatishni amalga
oshirish;
-
savdo vositasini (kanalini) moliyalashtirish.
Sotuvchilar bajaradigan ushbu keng qamrovli funksiyalari savdo
operatsiyalarining juda katta samaradorligini ta’minlaydi. Vositachilar-
ning yirik ko‘lami, yuqori kasb mahorati, universal hamda
ixtisoslashgan operatsiyalari hisobiga savdo va tijorat sohalarida
xarajatlarning qoplanishi va mablag‘larning aylanishi tezlashadi,
yakuniy xaridorlar uchun qulaylik yaratadi, mablag‘ va vaqtni kam sonli
ishchanlik munosabatlarida tejaydi. Hatto ishlab chiqaruvchi firma
xususiy savdo tarmog‘ini yaratish uchun yetarlicha mablag‘ga ega bo‘lsa
ham ko‘p hollarda u mustaqil vositachilar xizmatidan foydalanishni
ma’qul ko‘radi, o‘z mablag‘ini esa ko‘proq foyda keltiradigan asosiy
biznesiga qo‘yadi, deb hisoblanadi. Masalan, agar ishlab chiqarish foyda
normasini 20 % ga ta’minlasa, chakana savdo tashkiloti esa, bashorat-
larga muvofiq 10% berishi mumkin. Boshqa tomondan, vositachilar
orqali ishlay borib, ishlab chiqaruvchi qandaydir ma’noda tovarni kimga
va qanday sotayotgani va marketing bo‘yicha mutaxassislar qanday
belgilayotgani bo‘yicha nazoratni yo‘qotadi, savdo firmalari tomonidan
hamisha ham bozordagi ahvol haqida yetarlicha axborot olmaydi.
Bundan tashqari savdo (sotish) yo‘li qancha uzun bo‘lsa, tovarni
realizatsiya qilish uchun shunchalik ko‘p xarajat ketadi, tovar qanchalik
qimmat bo‘lsa, hamma vaqt ham iste’molchilar uning narxi tufayli sotib
olish imkoniga ega bo‘lmaydilar.
320
Strategik vazifalar sotishning tashkiliy funksiyasi tijorat foydasi
bilan bog‘liq bo‘lib, uni tanlanishi va sotuv kanallarini tashkilla-
shtirishga ham bog‘liqdir.
Strategik vazifalarga quyidagilar kiradi:
•
Istiqbolli potensial sotuv kanallarini topish va rejalashtirish.
•
Ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga tovarni yetkazishda
bevosita va bilvosita bo‘g‘inlar orqali yetkazishni asosli holda bajarish.
•
Bevosita (to‘gridan to‘g‘ri) yetkazib berish ishlab chiqaruvchi
firma, ulgurji va chakana savdo korxonalari orqali amalga oshiriladi.
Sotuv xizmatini funksional tashkil qilishda kichik va o‘rta firma-
lardan foydalaniladi, chunki ular bir turdagi (nomenklatura) nomdagi
tovarlarni ishlab chiqaradi.Tijorat bo‘yicha direktor savdo operatsiya-
larini mahalliy va tashqi bozorlarda muvofiqlashtiradi, reklama
faoliyatini yo‘lga qo‘yib, sotuvni rag‘batlantiradi. Boshqaruvchi odatda
mahalliy bozordagi sotuvni o‘zining uch yordamchi boshqaruvchilari
bilan tovarlarni omborxonalarga taxlash, transportirovka qilish, tovarni
yetkazib berishini nazorat qiladi. Funksional tashkiliy strukturaning
ayrim kamchiligi shundaki, agar tovar nomenklaturasi ko‘paysa, unday
tovarlarni saqlash, transportirovka qilish uchun sarf-xarajatlar ortadi.
Sotuvni mintaqaviy tashkil etish ko‘proq bir turdagi mahsulotlar
ishlab chiqaruvchi firma va kompaniyalar tomonidan qo‘llaniladi. Ular
keng tarqalgan savdo shaxobchalari orqali mahsulotini tez realizatsiya
qiladi. Bunday strukturali tashkilotlar savdo operatsiyalarini tarqoq
joylarda amalga oshirishi har bir tumanda korxonalar konsetratsiya-
lashganda, xaridor talabi va xohishida farqlar bo‘lganda samarali
hisoblanadi. Strukturadagi oraliq bo‘limlar reklama, marketing tadqiqot-
lari o‘tkazish, assortimentni rejalashtirish kabi faoliyatlar bilan
shug‘ullanadi.
Keng nomenklaturadagi va assortimentdagi tovarlar realizatsiyasini
optimal tashkil etish uchun sotuvning tovarga yo‘naltirilgan tashkiliy
tizimi tuziladi. Bu vazifalarning strategiyasi uchun alohida tovar
guruhlari bo‘yicha javobgarlik ma’lum boshqaruvchi zimmasiga
yuklatiladi.
Boshqaruvchi sotuv strategiyasi, narx siyosati, qadoqlar shakli,
formasi, reklama, raqobatchilarni o‘rganish kabi faoliyatlarni tashkil
etadi va nazorat olib boradi. Bunday tashkiliy struktura ko‘p
afzalliklarga ega. Yirik firmalar, katta tovar aylanmasiga ega bo‘lgan,
keng assortimentdagi tovarlarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun
juda qulay struktura. Tovar nomenklaturasi kengaygan sari xodimlar
321
sonini ham ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi, natijada ish haqi xarajatlari
ham ko‘payadi.
Sotuvning tashkiliy tarmoqli tizimi kompaniyalarni bir turdagi
mahsulotini iste’molchiga yetkazib berish uchun qo‘llaniladi
(mashinasozlik, energetika, kimyo, tekstil sanoati mahsulotlari). Bu
ishlab chiqarish, texnik jihozlar va xomashyolarni realizatsiya qilishda
qo‘llaniladi.
Sotish jarayoni-marketingning ajralmas qismi bo‘lib, iste’molchi
uchun kerakli tovarni yetkazib berishdan iborat. Ishlab chiqaruvchining
minimal sarf-xarajatlar bilan mahsulotni iste’molchiga yetkazib berishi
eng asosiy maqsad hisoblanadi. Sotuv tizimi juda ko‘p tashqi omillar-
ning ta’siri ostida faoliyat ko‘rsatadi. Kutilmagan salbiy ta’sirlarning
vujudga kelishi, ob-havo, transportirovka muammolarining vujudga
kelishi, elektr energiyani vaqtincha bo‘lmasligi, raqobat kabilar salbiy
omillar hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
