Toshkent davlat yuridik universiteti

7.4. Insofsiz raqobat 
 
Insofsiz raqobat xoʻjalik yurituvchi subyektning 
iqtisodiy faoliyatni 
amalga oshirishda afzalliklarga ega boʻlishga qaratilgan
, qonun 
hujjatlariga, ish muomalasi odatlariga zid boʻlgan hamda boshqa 
raqobatchilarga zarar yetkazadigan yoki ularning ishchanlik obroʻsiga 
putur yetkazadigan yoki putur yetkazishi mumkin boʻlgan harakatlarda 
namoyon boʻladi. 
1991-yil 25-dekabrda Oʻzbekiston Respublikasi a’zo boʻlgan Sanoat 
mulki obyektlarini muhofaza qilish boʻyicha Parij konvensiyasining 
10-bis
moddasiga koʻra raqobat quyidagi hollarda insofsiz raqobat sifatida 
ta’kidlanadi: 
–
raqobatchining tadbirkorlik faoliyatiga turli yoʻllar bilan aralashish 
bilan bogʻliq barcha xatti-harakatlari; 
–
oʻziga raqobatchi boʻlgan shaxsni turli yolgʻon maʼlumotlar 
tarqatish yoʻli bilan obroʻsizlantirish; 
–
tovarning xususiyati, ishlab chiqarish usuli va joyi, isteʼmol 
xossalari, narxi, sifati chalgʻishiga olib keladigan maʼlumotlarni tarqatish 
bilan bogʻliq harakatlari tushuniladi.
Iqtisodiy afzallik deganda bozorni egallash maqsadida (“market power”) 
narxlarni belgilash va shu kabi boshqa muhim iqtisodiy unsurlar orqali 
bozorni manipulatsiya qilish va oqibatda raqobatni cheklash tushuniladi. 
Buning natijasida shaxslarning tovar bozorida tadbirkorlik subyektlarining 
ishchanlik obroʻsiga putur yetadi.

---

180 
Oʻzbekiston qonunchiligiga koʻra quyidagilar insofsiz raqobat 
hisoblanadi: 
–
notoʻgʻri taqqoslash, ya’ni qiyosiy reklama talablarini buzish 
(“
comparative advertising
”); 
–
intellektual 
faoliyat 
natijalari 
va 
ularga 
tenglashtirilgan 
individuallashtirish 
vositalaridan 
noqonuniy 
foydalanish 
(“
infringement
”); 
isteʼmolchilarni 
chalgʻitish 
(“
misleading 
advertising
”); 
–
individuallashtirish 
vositalarini 
takrorlash 
(“
likelihood 
of 
confusion
”); 
–
nusxa koʻchirish orqali qalbakilashtirish (“
dilution
”); 
–
tijorat siri egasining roziligisiz foydalanish.
Insofsiz raqobatni tartibga solish xususiyati shundan iboratki, bunda 
harakatlar intellektual mulk huquqining obyektlari bilan ham bevosita 
bogʻliq. Bu borada insofsiz raqobatning qaysi hollarda raqobat huquqi va 
qaysi hollarda intellektual mulk huquqi bilan tartibga solinishini ajratish 
huquqshunoslar uchun muhim. 
–
Intellektual mulk huquqi obyektlarining huquqiy maqomi intellektual 
mulk huquqi bilan belgilansa, ulardan qonunga xilof ravishda foydalanish 
bilan bogʻliq munosabatlar raqobat huquqi bilan tartibga solinadi. Masalan, 
tovar belgisini qalbakilashtirish, tijorat siri egasining roziligisiz 
foydalanish yoki uni oshkor etish shular jumlasidandir. Bunday 
harakatlarni tartibga solish doirasi kengayganligi uchun ham hozirgi kunga 
kelib Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlar (masalan, Germaniya)da insofsiz 
raqobatga oid munosabatlar maxsus “Insofsiz raqobat toʻgʻrisida”gi qonun 
(“Unfair Competition Law”) bilan tartibga solinadi. 
Shuningdek, Oʻzbekiston qonunchiligida bozorga kirishga toʻsqinlik 
qilish ham insofsiz raqobat harakati sifatida koʻrsatilgan boʻlib, aslida bu 
holat rivojlangan davlatlar (AQSH, Germaniya, Yaponiya) qonunchiligida 
insofsiz raqobat koʻrinishi emas, balki insofsiz savdo amaliyoti 
hisoblanadi. 
Yaʼni bugungi kunda insofsiz raqobat doirasi yanada kengayib, AQSH 
va Yaponiya davlatlarida “Unfair Trade Practices” (“Insofsiz savdo 
amaliyoti”) deb yuritilmoqda. Amaliyot deganda turli usullar tushunilib, 
uning doirasiga Oʻzbekiston qonunchiligida sanab oʻtilgan harakatlardan 
tashqari “iqtisodiy boykot” (“
boycott
”), “tovarni isteʼmolchiga majburlab 

---

181 
sotish” (“
unreasonable coercion of consumers
”), “mutlaq dilerlik 
kelishuvi” (“
exclusive dealing agreement
”) kabi harakatlar kiritilgan. 
Insofsiz raqobatning keng tarqalgan ko‘rinishlaridan biri notoʻgʻri 
(chalgʻituvchi) reklama hisoblanadi. Chunki reklama beruvchi har doim 
ham oʻz mahsuloti toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni reklamada qoʻyilgan 
talablar doirasidan kelib chiqqan holda belgilamaydi. Natijada mahsulotni 
xarid qilgan isteʼmolchining moddiy va ma’naviy zarar koʻrishiga olib 
keladi. 
Oʻzbekiston Respublikasining reklama qonunchiligiga muvofiq 
notoʻgʻri reklama oʻzining noaniqligi, ikki xil ma’noni anglatishi, boʻrttirib 
yuborilishi, uni tarqatish vaqti, joyi va usuliga nisbatan qoʻyilgan va qonun 
hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa talablarning buzilishida namoyon 
bo‘ladi. 
hisoblanadi. 
Nnatijada 
reklamadan 
foydalanuvchilarni 
chalgʻituvchi yoki chalgʻitishi mumkin boʻlgan ma’lumotlar shaxslarga, 
shuningdek, davlatga zarar va ma’naviy zarar yetkazishi mumkin.
Yuqoridagi ushbu ta’rifdan kelib chiqib, reklamani “notoʻgʻri 
reklama” deb baho berish uchun quyidagi mezonlar mavjud boʻlishi kerak: