Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

3.  X a y r-eh so n

Rivojlanib  borayotgan  bozor  iqtisodiyoti  munosabatlarida  turli-tum an 

sh artn o m alar  vujudga  kelmoqda.  Ikki  yoki  u n d an   ortiq  shaxslarning 

fuqarolik  huquqlari  va  burchlarini  vujudga  keltirish,  o'zgartirish  yoki 

bekor  qilish  haqidagi  kelishuvlarning  huquqiy  ifodasi,  shakli  sifatida 

sh artn o m alar  fuqarolik  h u q u q iy   m unosab atlar  tizim ida  m uhim   o'rin 

tutmoqda.  Ana  shunday  shartnomalardan  biri  xayr-ehsondir.  Xayr-ehson 

hadyaning  bir  ko'rinishi  bo'lib,  bunda  qilinadigan  hadya  um umfoydali 

maqsadlarga  xizmat  qilishi  bilan  harakterlidir.  Demak,  xayr-ehson  keng 

om m aning  um umfoydali  m aqsadlarini  am alga  oshirish  uchun  qilinadi. 

Qonunchilik xayr-ehson, asosan,  notijorat subyektlariga  (davolash,  tarbiya, 

ijtimoiy  himoya  muassasalariga,  xayriya,  ilmiy  muassasalariga,  fondlarga, 

muzeylarga,  jamoat  birlashmalari,  diniy,  tashkilotlarga  va  boshqa  shunga 

o 'xshash  subyektlarga),  shuningdek  fuqarolarga  va  davlatga  qilinishi 

mumkinligini belgilaydi. Xayr-ehson qilingan mol-mulk kelgusida uni qabul

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qilib  olgan  sh axsnin g  m ab lag 'lari  ju m lasig a  kiradi,  uning  o p e ra tiv  

bo shqaru v iga  o'tadi.  Ju m lad an ,  am aldagi  “F uqarolarning  o'zini  o'zi 

boshqarish organlari to‘g'risida”gi1 qonunning 24-moddasi, “Vijdon erkinligi 

va diniy tashkilotlar to'g'risida”gi2 qonunning 15-moddasi mazmuniga ko'ra, 

fuqarolar va m ehnat jamoalarining ixtiyoriy xayr-ehsonlari m azkur yuridik 

shaxslar  mol-mulkining  tashkil  topish  m anbalaridan  hisoblanadi  va  ular 

tomonidan  tegishli  tartibda  mustaqil  tasarruf  etiladi.

X ayr-ehsonning  predm eti  fuqarolik  muomalasida  bo'lgan  obyektlar, 

y a ’ni  p u lla r,  q im m a tli  q o g 'ozlar,  m o l-m u lk la r,  a sh y o lar,  b in o la r, 

inshootlar (ularning bir qismi), avtomobillar va hokazolar bo'lishi mumkin. 

X ayr-ehsonni  qabul  qilishga  biror  kimsaning  (ya’ni,  uchinchi  shaxsning) 

ruxsati  yoki  roziligi  talab  qilinmaydi.

X ayr-ehson  qilingan  m ol-mulk  bir  qator  shartlar  asosida  am alga 

oshiriladi.  Chunonchi: