Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Tayyorlovchining majburiyati va uning bajarilishi.

Tayyorlovchi:

-  xo'jaliklar  bilan  o'z  vaqtida  shartnom alar  tuzish  va  shartnom a 

m ajburiyalarini  bajarish;

- xo'jaliklar tomonidan taqdim etilgan barcha mahsulotni shartnom ada 

nazarda  tutilgan  m uddatlarda  xarid  qilishni  va  uzluksiz  qabul  qilib  olishni

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ta ’minlashni tashkil etadi. Taqdim etilgan mahsulot deganda tayyorlovchining 

qabul  punktiga  topshirish,  qabul  qilib  olish  punktiga  qabul  qilinganda  esa 

bu  yerga  keltirilgan  mahsulot  tushuniladi;

-  qayta  ishlash  sanoati  va  savdo  korxonalarining  xo‘jaliklar  bilan 

to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri va uzoq m uddatli aloqalarira h a r tomonlama rivojlantirish 

va  m ustahkam lash,  qishloq  xo'jalik  mahsulotlarini  bevosita  xo'jaliklarda 

qabul  qilib  olishni  ham da  o'zining  ixtisoslashtirilgan  transporti,  um umiy 

foydalaniladigan  tran sp o rt  yoki  xo'jalik  ijaraga  olgan  tran sp o rt  bilan 

kelishilgan  grafik  bo'yicha  tashishni  ta ’minlash;

- xarid qilinayotgan m ahsulot sifatini amaldagi standartlar talablariga 

m u v o fiq   an iq lash ,  s h a rtn o m a d a   b elgilangan  n a rx la rg a   asosan  va 

m uddatlarda  mahsulot  uchun  hisob-kitoblarni  amalga  oshirish;

-  ta y y o rla n a y o tg a n   q ish lo q   x o 'jaligi  m a h s u lo tla rin i  saq lash , 

tayyorlash,  transportda  tashish,  saqlash  va  dastlabki  q ay ta  ishlashda 

uning  nobud  bo'lishining  oldini  olish,  qisqartirish;

-  xo'jaliklarni  shartnom alar  bo'yicha  idish,  o'rash  m ateriallari  va 

norm ativ-texnik  hujjatlar  (standartlar,  texnik  shartlar,  mahsulotlarning 

ayrim   turlarini  xarid  qilish,  qabul  qilib  olish,  sifatini  baholashni  tartibga 

soluvchi  qoidalar)  bilan  ta ’minlash;

- xo'jaliklar ixtiyorida qoldirilgan mahsulotlar sifatining yomonlashishi 

oqibatida  xo'jaliklarga  yetkazilgan  zararni  qoplash;

-  shartnom ada  nazarda  tutilgan  hollarda  xo'jaliklarni  urug'lik  va 

ekish  m ateriallari  bilan  ta ’minlashi  lozim.

Tayyorlovchining  asosiy  m ajburiyati  kontraktatsiya  shartnomasiga 

m uvofiq  ko'rsatilgan  qishloq  xo'jalik  mahsulotini  o'z  vaqtida  qabul  qilib 

olish yoki tashib olib  ketish ham da xo'jalikka topshirilgan qishloq xo'jaligi 

m ahsuloti uchun va transport ham da boshqa xarajatlam i to'lashdan iborat.

A gar qishloq  xo'jaligi  m ahsuloti  tayyorlovchi  joylashgan  yerda  yoki 

u  ko'rsatgan  boshqa  yerda  qabul  qilinsa,  tayyorlovchi 

yetishtiruvchi 

tom onidan  k o ntrak tatsiya  shartnom asiga  m uvofiq  va  shartlashilgan 

m uddatda  keltirilgan  qishloq  xo'jaligi  mahsulotini  qabul  qilishdan  bosh 

tortishga  haqli  emas.  Shuningdek,  tayyorlovchi  (sotib  oluvchi)  qishloq 

xo'jaligi  mahsulotini  olib  ketishni  yoki  qabul  qilib  olishni  t a ’minlamasa, 

mahsulotni xo'jalikning o'zi tayyorlovchiga (sotib oluvchiga) yetkazib berishi 

m um kin.  B unday  holda  tayyorlovchi  m ahsulot  qiym atiga  qo'shim cha 

rav ish da  xo'jalikning  uni  yetkazib  keltirish  bilan  bog'liq  xarajatlarini 

ham  to'lashi kerak.

M ahsulotni  m iqdori  va  sifati  bo'yicha  qabu l  qilish  m uddatlari 

tom onlar  uchu n  m ajb u riy   bo'lgan  qoidalar  yoki  yo'riqnornalar  bilan

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

belgilanadi.  Mahsulotni  qabul  qilishdan  bosh  tortganda  tayyorlovchi  bu 

haqda  xo'jalikka  yozma  shaklda  x ab ar  berishi  k erak   (tovar-transport 

nakladnoyiga  belgi  qo'yish,  tele g ra f  orqali  va  sh u   kabilar).  A garda 

tayyorlovchi mahsulotni qabul qilishni rad  etganligini yozma ifodalashdan 

bosh  tortsa,  xo'jalik  inspektori  yoki  tum andagi  yuqori  tu rg a n   boshqa 

tashkilot  vakili  ishtirokida  tayyorlovchining  rad  etganligini  tasdiqlovchi 

dalolatnoma  tuziladi.

X o‘jalik larda  saqlanayotgan  m ah su lo tlarga  h aq 

k o n tra k tatsiy a  

sh artn o m asid a  belgilangan  s h a rtla rd a   to'lanadi.  X o'jalik  tom onidan 

shartnom ada  belgilangan  m uddatlarda  topshirilmagan  m ahsulot  miqdori 

tom onlar  kelishilgan  boshqa  m u d d a tla rd a   topshirilishi  va  u  haqiqiy 

to p sh irish   d a v rid a   hisobga  olinishi  k e ra k ,  u n d a n   m a h su lo tla rn in g  

yetishtirilishi  m avsum iy  tusda  bo'lgan  ham da  ularning  topshirilm agan 

miqdori  o'rnini  to'ldirish  m um kin  bo'lm agan  turlari  istisnodir.

A g ar  sta n d a rtlar,  texnik  s h a rtla r  yoki  tuzilgan  sh artn o m alard a 

m ahsulotning  idishda  yoki  o'ram da  yetkazib  berilishi  nazarda  tutilgan 

bo'lsa,  tayyorlovchi  zarur idish,  mix  va  o'rash  m ateriallari bilan xo'jalikni 

ta ’minlaydi.  Xo'jaliklarning  tayyorlovchi-lardan  va  tayyorlovchilam ing 

xo'jaliklardan  oladigan  idishlari  uchun  haq  tomonlar  kelishuviga  ko'ra 

to'lanadi  va  ulardan  belgilangan  m aqsadda  foydalaniladi.

A yrim  mahsulot turlariga m o'ljallangan idish va o'rash materiallarini 

sotish,  ulard an  foydalanish  xususiyatlari,  shuningdek,  ularni  qaytarish 

tartibi ham da m uddatlari tegishli m ahsulot turlarini xarid qilishni tartibga 

soluvchi  yo'riqnom a-larda,  qoidalarda  yoki  tuziladigan  shartnom alarda 

nazarda  tutiladi.

Mahsulot tashish, jo'natish va tushirish bilan bog'liq barcha xarajatlar 

ta y y o rlo v c h i  zim m asid a  b o 'la d i.  M a h su lo t  x o 'ja lik   tr a n s p o r tid a  

yetkaziladigan bo'lsa, tayyorlovchi xo'jalikka m ahsulot tashish xarajatlarini 

haqiqiy  vazni  bo'yicha  qoplaydi.  M ahsulotni  tashish  x arajatlari  bu tu n  

masofa uchun qoplanadi.  K ontraktatsiya shartno-m asi bo'yicha xarajatlar 

m ahsulot  xo'jalikdan  jo'natilgan  joydan  boshlab  (saralash  punkti,  bo'lim, 

b rig a d a ,  c h o rv a c h ilik   fe rm a si,  y a y lo v ,  m a rk a z iy   o m b o r  v a  h.k.) 

shartnom ada  nazarda  tutilgan  qabul  qilish  punktlarigacha  qoplanadi.

Tashish  va  tushirish  xarajatlari  amaldagi  norm a  va  tariflarga  yoki 

tomonlar  kelishuviga  ko'ra  m ahsulotni  yetkazib  berish  am alga  oshirilgan 

transport turi uchun erkin narxlarda aniqlanadi. Tayyorlovchi xo'jaliklarga 

qishloq  xo'jaligi  mahsulotlari  va  xomashyoni  xo'jaliklar,  jam oa  xo'jaligi 

a ’zolari  va  boshqa  fu q aro lard a n   q a b u l  qilib  olish,  sh u n in g d e k ,  bu 

m ahsulotning tayyorlov punktlariga yetkazib berish xarajatlarini tomonlar

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kelishuviga asosan qoplaydi. M ahsulotni tem ir yo‘l, havo va suv transporti 

yoki  a ralash   aloqa  vositalarida  yetkazib  berish  x arajatlarin i  qoplash 

yuklarni  shu  transport  turlarida  tashishning  amaldagi  tariflari  bo‘yicha 

amalga oshiriladi. Qishloq xo'jaligi mahsulotini tayyorlovchining qo'shimcha 

talablarga rioya qilib jo'natishga aloqador xarajatlar tayyorlovchi hisobidan 

to'lanadi.

X o'jaliklar  va  tayyorlovchilar  o'rtasida  hisob-kitoblar  tayyorlovchi 

tom onidan  xo'jalik  topshirgan  m ahsulot  qiymatini  uning  shartnom ada 

ko'rsatilgan  hisob-kitob,  m axsus  hisob-kitob  yoki  m axsus  ssuda  hisob 

raqam ida to'lov topshiriqlari bilan hisoblab o'tkazish,  cheklar  bilan to'lash 

orqali  am alga  oshiriladi.  Hisob-kitoblar  mahsulot  qabul  qilib  olingandan 

so'ng uch kundan kechiktirm ay, tayyorlovchi va unga xizmat ko'rsatuvchi 

b ank  m uassasasi  aholi  yashaydigan  har  xil  joylarda  joylashgan  bo'lsa, 

shuningdek,  aloqa  shart-sharoitlarini  hisobga  olib  m ahsulot  qabul  qilib 

olingandan  keyin  besh  kundan  kechiktirm ay  amalga  oshirilishi  kerak.