Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

63-bob.  SE L EK SIY A   Y U T U Q L A R IG A   B O 'L G A N   HUQUQ

1  §.  Seleksiya  yutug‘i  tushunchasi

Seleksiya  yutug‘i  deganda,  umumiy  ma’noda,  o‘simliklaming  yangi 

navi  va  hayvonlarning  yangi  zoti  tushuniladi  (Seleksiya  yutuqlari 

to'g'risidagi  qonunning  2-moddasi).  Seleksiya  o'zida  inson  irodasi  asosida 

yo'naltirilgan  o'simliklar  va  hayvonlarning  evolyutsiyasini  ifodalaydi1. 

Ayni  vaqtda  seleksiya  yutuqlari  inson  aqliy  faoliyati  natijasi  hisoblanadi.

Seleksiya  -   lotincha,  selego  so'zidan  olingan  bo'lib,  saralash, 

to'plash  degan  ma’noni  anglatadi2.  Seleksiya  -   bu  jonli  tabiat,  tirik 

borliq  ustida  olib  borilgan  kishilaming  aqliy  faoliyatlari  bo'lib,  seleksiya 

y u tu g 'i  esa,  ana  shu  aqliy  fa oliy a t  natijasida  erish iladigan  

muvaffaqiyatlardir.  O'simliklarning  navlari  va  hayvonlarning  zotlarini 

saralash,  to'plash  va  ularni  fiziologik,  genetik  va  biologik  usullar  hamda 

ilmiy-ijodiy  faoliyat  orqali  o'zaro  chatishtirish  yoki  boshqa  yo'llar  bilan 

ko'paytirish  natijasida  yangi  nav  va  zotni  hosil  qilish  seleksiya  yutug'i 

hisoblanadi.

O'zbekiston Respublikasi 2002 yil 29 avgustdagi “Seleksiya yutug'i 

to'g'risida”gi qonuni “seleksiya yutug'i” atamasi uchun asosiy tushunchalar 

hisoblangan  o'simliklar  navi  va  hayvonlarning  zoti  tushunchalarining 

ta’rifini  bayon  etadi.  Ushbu  qonunga  muvofiq,  nav-o'simliklar  guruhi 

bo'lib,  u  nasldan-naslga  barqaror  o'tuvchi  muayyan  genotip  yoki 

genotiplar  kombinatsiyasini  boshqalardan  ajratib  turuvchi  belgilariga 

qarab  aniqlanadi  va  ayni  bir  botanik  taksondagi  boshqa  o'simliklar 

guruhidan  bir  yoki  bir  necha  belgilari  bilan  farq  qiladi.  Klon,  liniya, 

birinchi  avlod  duragayi,  populyasiya  navning  muhofaza  qilinadigan 

obyektlaridir.

Zot  -   genetik  jihatdan  o'zaro  bog'liq  biologik  va  morfologik 

xususiyatlari  hamda  belgilariga  qarab  aniqlanadigan  hayvonlar  (shu 

jumladan,  parrandalar,  hasharotlar,  ipak qurti) yoki ularning duragaylari 

guruhi  bo'lib,  bu  xususiyatlar  hamda  belgilaming  ayrimlari  muayyan 

guruhgagina  xos  bo'lib,  uni  hayvonlarning  boshqa  guruhlaridan  farqlab 

turadi.  Zot  guruhi,  zot  ichidagi  tip  (zonal  tip),  zavod  tipi,  zavod  liniyasi, 

zot  oilasi,  partinoklonlar,  liniyalar,  duragaylar  zotning  muhofaza 

qilinadigan  obyektlaridir  (Qonunning  2-moddasi).

1  Сергеев  А.П.  Право  интеллектуальной  собственности  в  РФ.  -М.:  Проспект.  2000. 

-702  с.

2  Узбекистан  Миллий  Энцикпопедияси.  9-том.  -Т.:  1997.-585  б

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yuqorida  sanab  o'tilgan  nav  va  zotning  muhofaza  qilinadigan 

obyektlari  formal biologik tushunchalar  bo'lib,  bu obyektlarning  buzilishi 

yoki  ularga  putur  yetkazilishi  mavjud  nav  va  zotning  buzilishiga  va 

nobud bo'lishiga olib kelishi mumkin. Seleksiya yutug'i huquqiy muhofaza 

etilayotganda  nav  va  zotga  tegishli  bo'lgan  muhofaza  qilinadigan 

obyektlarning  holati  o'rganilib,  huquq  buzilishiga  baho  berish  lozim.

Seleksiya  -   insonning  ilmiy  va  aqliy  bilimlarini  o'simliklar  va 

hayvonlar  evolyusiyasiga  yo'naltirish  natijasida  insonning  o'zi  uchun 

qulay,  maqbul  va  foydali  nav  va  zot  yaratish  jarayonidir.  Shu  o'rinda 

seleksiya sohasidagi tadqiqotlar bilan gen injineriyasi sohasida tadqiqotlar 

o'rtasidagi  farqni  izohlab  o'tish  joiz.  Seleksiya  -   bu  faqat  o'simliklar  va 

hayvonlar  ustida  olib  boriladigan  tadqiqotlar  bo'lsa,  gen  injineriyasi  -  

barcha jonzot (shu jumladan, inson) ustida olib boriladigan ilmiy-tajribaviy 

faoliyatdir.  Gen  injeneriyasi  tadqiqotlarining  asosiy  maqsadi  tirik 

jonzotning  asosiy  unsuri  -   geniga  turli  ta’sir  o'tkazib,  yangi  tur,  nav, 

zot,  xil  yaratishdan  iborat.  Gen  injeneriyasi  usulida  yaratilgan  nav  va 

zotlarni  an’anaviy  seleksiya  usulida  yaratilgan  nav  va  zotlardan  farqlash 

zarur.  Gen  injeneriyasida  yangi  nav  va  zot  yaratish  uchun  bir  turdagi 

yoki bir oiladagi hayvonlar va o'simliklar emas, balki bir-biridan butunlay 

uzoq  tur  va  oiladagi  o'simliklar  va  hayvonlar  o'zaro  gen  injineriyasi 

usulida  chatishtiriladi  yoki  sun’iy  ravishda  gen  o'zgartiriladi.  Natijada 

mutlaqo  inson  tasawuriga  sig'ishi  qiyin  bo'lgan  gibridlar  va  mutantlar 

(masalan,  fil  va  tuyaning,  baliq  va  tovuqning,  bo'ri  va  quyonning 

chatishmalari)  yuzaga  keladi.  Jahon  jamoatchiligining  fikricha,  bunday 

gibrid va  mutantlami yaratilishi mavjud tabiiy muvozanatni  buzish  bilan 

birga  inson  salomatligiga  salbiy  ta’sir  ko'rsatishi  mumkin.  Shu  holatlarni 

hisobga  olib,  bunday  tadqiqotlarni  o'tkazishni  ta’qiqlash  zarur.

AJ.Ioyro'sh,  O.A.Krasovskiylarning  fikricha  gen  injeneriyasi  bu 

dasturli, nasldan naslga o'tish xususiyatiga ega bo'lgan, an’anaviy seleksiya 

yo'li  bilan  chiqarishning imkoni  bo'lmagan biologik  tuzilmalar  (hayvonlar 

va  o'simliklarning  individual  genlari,  mikroorganizmlari,  oqsillari)  ini 

olishga  qaratilgan  uslub  va  vositalarning  yig'indisidir.  Gen  injeneriyasi 

tabiat  qonuniyatlarni  bilishda,  tibiiyotning  dolzarb  muammolarini  hal 

qilishda, sanoat va qishloq xo'jaligining turli xil sohalarini muvofiqlashtirish 

va  uo'g'unlashtirishda,  ko'plab  ekologik  va  ijtimoiy  muammolarining 

echimini  topishda  insonning  imkoniyatlarini  kengaytiradi  va  yangi 

jihatlarni  kasb  etadi1.

1 

Иойрыш  А .И .,  Красовский 

О  А.

  Правовые  аспекты  генной  инженерии.// 

Государство  и  право.  1997.№3.  С  112.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Darhaqiqat,  hozirgi  kunda  gen  injeneriyasi  sohasidagi  tadqiqotlar 

yutuqlari  inson  hayoti,  sog‘lig‘i  va  turmush  sharoitining  yaxshilanishi 

uchun  bir  qator  foydali  vositalarning  yaratilishini  ta’minladi.  Zero, 

kelajakda  gen  injeneriyasi  sohasidagi  ilmiy  tadqiqotlar  har  qanday 

kasallikni  oldini  oluvchi  turli  vaksinalarni,  kasalliklarni  tez  davolovchi 

dori-darmonlami tayyorlashda, yangidan-yangi oziq-ovqat mahsulotlarini 

paydo  bo‘lishida  asosiy  vosita  vazifasini  bajaradi.

Keyingi  paytlarda gen injeneriyasining  yutuqlari jahon  hamjamiyati 

tomonidan  yuqori  baholanmoqda.  Zero,  keyingi  qisqa  vaqt  oralig'ida 

inson  sog‘lig‘i  uchun  o‘ta  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  turli  dori- 

darmonlar1  ning  kashf  etilishi,  ko‘p  yillar  davomida  tuzatib  bo'lmasligi 

tan  olingan  kasalliklarning  davosi  topilganligi(masalan,  agar  rak 

kasalligining  boshlanish  davrida,  bu  kasallikdan  batamom  xalos  bo'lishi 

mumkinligi,  virusli  geppatit  va  uning  vaksinasi  topilganligi,  hozirda 

deyarli  barchaga  ma’lum),  inson  organizmi  garmonlarining  o'sishiga 

yordam beruvchi turli vositalarning vujudga kelishi aynan gen injeneriyasi 

tadqiqotlarining  hosilasidir.

Bundan  tashqari  kelajakda  insoniyat  oldida  turgan  va  hal  etilishi 

yildan-yilga  qiyinlashib  borayotgan  ocharchilik,  suvsizlik,  tabiiy  atrof- 

muhitning  ifloslanishi  va  qo'yinki  odam  va  uning  mavjud  bo'lishi  bilan 

bog'liq  deyarli  barcha  muammolarni  hal  etishda  eng  asosiy  va  birlamchi 

omil  bu  gen  injeneriyasi  va  uning  yutuqlari  bo'ladi,  deya  hech 

ikkilanmasdan  aytishimiz  mumkin2.  Ayniqsa,  oziq-ovqat  muammosini 

hal  etishda  va  bu  muammo  bilan  chambarchas  bog'liq  qishloq  xo'jaligi 

ekinlari  hosildorligini  oshirishda  gen  injeneriyasi  tadqiqotlari  yuqori 

natijalarga erishmoqda. Zero hozirgi kunda bozorlarimizni to'ldirib turgan 

turli xil qishloq xo'jaligi mahsulotlarining aksariyat  qismi  gen injeneriyasi 

yutuqlari  asosida  yaratilgan  nav  va  zotlardan  olingan  hosildir.  Hozirgi

1  Масалан,  2002-2003  йилларда  Хитой  ва  бошк,а  жанубий  шаркий  Осиё 

мамлакатларида таркалган  «грипп»  хасталиги ухшаш ута  юкумли уткир  ичак ва  нафас 

йули  (респераторли)  касаллигига  карши  киска  фурсатда  вакцинанинг  яратилиши  ген 

инженерияси  сохасидаги  илмий  тадкикотларнинг  тез  суръатларда  ривожланиб 

бораётгани  ва  инсон  хаёти  ва  соглиги  учун  катта  ахамиятга  эга  экани  билан 

характерланади.

2

  Дархаки^ат,  ген  инженериясининг  инсоният  учун  ахамияти  ва  фойдаси  бенихоя 

катта.  Бундай фойдалиликни,  инсон  билан  б о ти к  хар  кандай соха ва  муносабатларда 

куришимиз  мумкин.  Бу  холат  инсон  умрини  узайтиришдан  тортиб,  уни  кайтадан 

тугилишигача  (клонлаштириш  оркали)  амал  к;иладиган  жараёнлар  занжирини  ташкил 

этади.  Гарчи  хозирги  кунларда  инсонни  клонлаштириш  ишлари  амалга  оширлаётган 

булсада,  хали  бу  сохада  ютукка  эришилмаганлигини  таъкидлаш  жоиз.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kunda  turli  xil  hasharotlar(masalan  qurt)  emaydigan  olma  va  kartoshka, 

kemiruvchilar esa  o'lishi  mumkin  bo'lgan  lekin odam ist’emol  qilsa  faqat 

foyda  ko'radigan  pomidor,  bodring  va  shunga  o'xshash  poliz  ekinlari 

borligini insoniyat ajablanmasdan qabul qilmoqda. Keyingi yillarda ko'plab 

rivojlangan  davlatlarda  qishloq  xo'jaligi  mahsulotlariga  bo'lgan  talabni 

qondirishda aynan gen injeneriyasi yutuqlaridan foydalanishmoqda. Misol 

uchun  keyingi  ikki-uch  yil  ichida  yurtimiz  bozorlarida  paydo  bo'lgan 

«amerika  tarvuzlari»ga  e’tibor  qaratadigan  bo'lsak,  ularning  jaydari 

tarvuzlarga  qaraganda  urug'i  kam  bo'lishini,  sersuv  va  shirasi  yuqori 

ekanligini  ko'rishimiz  mumkin.

Insoniyat  gen  injeneriyasi  ilmiy  tadqiqotlarining  bir  yo'nalishi 

hisoblangan  klonlash  usuli  yordamida  qishloq  xo'jaligi  hayvonlarini, 

o'simliklar  dunyosini  rivojlantirish  bilan  istiqbolda  katta  yutuqlarga 

erishishga  umid  bog'lamoqda.  Masalan,  yaqinda  AQSH  olimlari  guruch 

yadrosidagi  DNK  kodini  o'zgartirish  yo'li  bilan  sholining  suvsizlikka 

chidamli  navini  klonlash  usulida  yaratishgani  om m aviy  axborot 

vositalarida  e’lon  qilindi1.

Gen  injeneriyasi  natijalarining  inson  uchun  foydali  xususiyatlari 

bo'lishi  bilan  birga,  uning  inson  sog'lig'i  uchun  zararli  jihatlari  borligini 

ham  esdan  chiqarmasligi  kerak.  Ya’ni,  muayn  yangi  natijaga  erishish 

yo'lida  amalga  oshirilayotgan  tajribalar  va  amaliyotlar  ijobiy  natija  bilan 

birga  salbiy  oqibatlami  ham  vujudga  keltirishi  mumkinligiga  har  doim 

ham  shunday  tadqiqot  olib  borayotgan  shaxslar  kafolat  bera  olishmaydi. 

Ayniqsa  bir  turkumda  bo'lmagan  o'simliklar  va  hayvonlar  genining 

o'zgartirilishi  kelajakda  inson  uchun  qanday  xavf-xatar  tug'dirishini 

oldindan  bashorat  qilish  qiyin.  Mutaxasislarining  ta’kidlashicha  ba’zi 

kasalliklar  labaratoriyalard agi  xavfsizlikning  yetarli  darajada 

ta’minlanmaganligidan  kelib  chiqqan.

Shunday  ekan  gen  injeneriyasi  yutuqlarining  jahon  iqtisodiy  va 

ijtimoiy  rivojlanishidagi  o'rni  va  ahamiyatini  hisobga  olib,  ushbu  ilmiy 

tadqiqot  faoliyati  va  uning  natijalarini  huquqiy  jihatdan  taribga  solish 

zaruriyati  yuzaga  keladi.

Huquqiy  tabiati  va  o'ziga  xos  xususiyatlariga  ko'ra  gen  injeneriyasi 

natijalari  (yoki  yutuqlari)  intellektual  mulk  obyektlari  jumlasiga  kiradi. 

Zero,  ushbu  holatda  inson  o'zining  aqliy-ijodiy  faoliyati  orqali  o'zi  uchun 

qulay  va  foydali  natijaga  erishadi.  Bunda,  insonning  aqliy-ijodiy  faoliyati

1 

Абдурахмонов  Ш.  )^ужайрани  сунъий  купайтириш  истикболлари.//Сирли  олам. 

2002.  №8.  Б. 12.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tirik  borliqning  barcha  obyektlari  (hattoki  inson)  ustida  olib  boriladigan 

ilmiy  tadqiqotlarga  qaratiladi.  Bu  faoliyat  tibbiyot,  biologiya,  zoologiya, 

seleksiya,  genitika,  fiziologiya  kabi  jonli  tabiat  bilan  bog'liq  barcha 

sohalarda  olib  boriladi.  Nimaiki  tirik  mavjudot  bo'lsa,  aynan  o'sha  gen 

injeneriyasi  tadqiqotining  obyekti  bo'lishi  mumkin.

M a’lumki,  seleksiya  yutuqlarining  yaratilishi  uzoq  davom  

etadigan  tadrijiy  (evolyusion)  tadqiqotlar,  ilmiy,  ijodiy  tajribalar  va 

inson  yaratuvchanlik  qobiliyatini  taqazo  etadi.  Seleksiya  yutuqlari  -  

insonning  tabiat  qonuniyatlari  to'g'risidagi  bilimlar  va  ijodkorlik 

salohiyatini  o'zi  uchun  qulay  va  foydali  ne’matlar  yaratishga  yo'naltira 

olish  mahsuli  hisoblanadi.

O'simliklarning  yangi  navlari  va  hayvonlarning  yangi  zotlarini 

yaratilishi  uncha  uzoq  bo'lmagan  tarixiy  jarayonni  boshidan  kechirgan. 

Dastavval,  yangi  navlarning  yaratilishi  mahalliy  sharoitlarda  uzoq  yillar 

tanlab  va  saralab  borish  yo'li  bilan  yaratilgan.  Bunda  hech  qanday 

chatishtirish  va  payvandlash  usullari  qo'llanilmagan  (hozirda  bunday 

navlar  “jaydari  navlar”  deyiladi).  Keyinchalik,  fan  va  texnikaning 

rivojlanishi  natijasida  navlar  turli  o'simliklarni  chatishtirish,  payvandlab, 

shuningdek,  o'simlik  irsiyatiga  kimyoviy  va  radioaktiv  moddalar  bilan 

ta’sir etib etishtirila boshlandi (bunday usulda yaratilgan navlar “seleksiya 

navlari”  deb  yuritiladi).

Hayvonlarning  yangi  zotlarini  yaratish  o'simliklarni  yangi 

navlarini yaratishdan farq qiladi. Yangi zot -  qishloq xo'jalik hayvonlarini 

tanlash  va  saralash  bo'yicha  naslchilik  ishlari  olib  borish,  tashqi  muhit, 

boqish,  asrash va  foydalanish natijasida  vujudga  keladi.  Yangi zot  boshqa 

zotlardan  o'zining  mahsuldorligi  bilan  ajralib  turishi  lozim.  Zot  yagona 

ajdoddan  kelib chiqishi,  gavda  tuzilishi  jihatidan  ma’lum  ti pga  taalluqli 

bo'lishi,  fiziologik  va  morfologik  belgilari  avloddan  avlodga  o'tishi  lozim 

bo'lgan  hayvonlar  guruhidir.

Seleksiya yutuqlari  o'z mohiyatiga  ko'ra  faqat,  tirik  borliq  ustida 

olib  borilgan  ilmiy-ijodiy  faoliyat  mahsuli  sifatida  ko'rilar  ekan,  bunda 

yaratilgan obyektlarning inson ehtiyojlari uchun nihoyatda zarur ekanligini 

esdan  chiqarmaslik  zarur.

Huquqiy  jihatdan  seleksiya  yutuqlarining  mohiyati  yaratilgan 

yangi  nav  va  zotning  huquqiy  maqomini  belgilash  orqali  ifodalansa, 

hayotiy  zaruriyat  nuqtayi  nazaridan  seleksiya  yutuqlari  aholining  oziq- 

ovqatga  bo'lgan ehtiyojini  qondirish  va  iqtisodiy samaradorlikni ko'tarish 

m e’zonlari  bilan  belgilanadi.

Seleksiya yutuqlarini ixtirolar bilan quyidagi o'xshashliklari mavjud:

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

l.Seleksiya  yutuqlari  ham  ixtirolar  ham  intellektual  mulkning 

patent  bilan  muhofaza  qilinadigan  obyektlaridir;

2.Jonli borliq qonuniyatlarini bilish insonga hayvonlar va o'simliklar 

rivojlanishini  o'zi  uchun kerakli  tomonga  yo‘naltira  olishida  maqsadli ta’sir 

etish  imkonini  beradi.  Shu  ma’noda  seleksionerning  ijodiy  faoliyati 

ixtirochining  ijodiy  faoliyatiga  juda  o'xshaydi.  Ixtirochi  singari  seleksioner 

ham  obyektning  o‘zgarish  jarayoniga  faol  aralashadi  va  uni  oldindan 

rejalashtirilgan  natijaga  erishish  maqsadida  kerakli  tomonga  yo‘naltiradi;

3.Seleksiya  yutug‘i  muallifi  faoliyatining  natijasi  inson  uchun 

zaruriy sifatlarga ega bo‘lgan o'simliklarni yangi navlari va hayvonlaming 

yangi  zotlarini  yaratishga  qaratilgan  aniq  amaliy  masalani  echishdan 

iborat. Masalaning oddiy qo‘yilishi,  garchi unda ijodiylik mavjud  bo'lsada, 

qonun  bilan  qo'riqlanmaydi.  Bunda  nafaqat  qaysi  nav  va  zotni  yaratish 

ko‘zda  tutilishi  ko‘rsatilishi,  balki  yangi  nav  (zot)ni  real  yaratish  va  uni 

qonunda  nazarda  tutilgan  tartibda  tekshirish  uchun  butun  seleksiya 

jarayonini  oxiriga  yetkazish  lozim.

- 

Seleksiya  yutuqlari  o‘zining  huquqiy  tartibga  solinishiga  ko'ra 

ixtirolardan  quyidagi  xususiyatlari  bo'yicha  farq  qiladi:

l.Jonsiz  tabiat  obyektlari  ustidan  ish  olib  boruvchi  ixtirochidan 

farq  qilib  seleksiya  yutug'i  muallifi  jonli  tabiat  obyektlari  ustida  ish  olib 

boradi;

2.  Ixtiro,  foydali  model,  sanoat  namunalaridan  farqli  ravishda, 

seleksiya  yutuqlarini  yaratish  va  butun  seleksiya  jarayonini  oxiriga 

yetkazish  nafaqat  seleksiya  yutug'i  muallifiga,  balki  tabiiy  iqlim 

sharoitlariga  ham  bog'liq  bo'ladi.  Ya’ni,  seleksiya  ishlariga  iqlimning 

o'zgarishi salbiy ta’sir ko'rsatishi va ko'zlangan natijaga erishishning imkoni 

bo'lmasligi  mumkin;

3.  Seleksiya  yutuqlarini  jamoatchilik  tomonidan  e’tirof  etilishi  va 

tan  olinishi  ham  o'ziga  xos  holat  bo'lib,  nafaqat  sanoat  mulk  obyektlari 

(ixtirolar,  foydali  modellar  va  sanoat  namunalari)  balki,  intellektual 

mulkning  boshqa  obyektlaridan  ham  farq  qiladi.  Masalan,  yaratilgan 

ixtironing  e’tirof  etilish  yoki  tan  olinishi  uchun  uni  sinovdan  o'tkazish 

va  foydali  xususiyatlarini  tekshirishning  o'zi  kifoya  qilsa,  seleksiya 

yutuqlarini  tan  olinishi  va  e’tirof  etilishi  uchun  uzoq  vaqt  va  jiddiy 

tekshiruv  takroriy  nazorat  etish  va  tinimsiz  parvarish  talab  etiladi.  Ixtiro 

yaratilgandan  so'ng,  uning  buzilishiga  ta’sir  etuvchi  kuchlar  deyarli 

bo'lmasa  (ixtiro  nobud  bo'lsa,  chizmaiar  orqali  uni  tiklash  mumkin), 

seleksiya  yutuqlarining  uzoq  vaqt  sinab  ko'rilishi  ularni  e’tirof  etish 

nihoyatda  murakkab  jarayon  ekanligini  bildiradi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4.  Seleksiya  yutug'ida  obyektning  ideal  asosi  va  uning  moddiy 

mujassami uzviy bog'liq bo'ladi. Moddiy mujassamning to‘la hajmda nobud 

bo'lishi  seleksiya  yutug'ini  ham  obyekt  sifatida  nobud  qiladi.  Ixtiro  esa 

o'zining  moddiy  mujassamidan  alohida  holda  yashaydi.

Ixtiro,  foydali  model,  sanoat  namunasida  texnik  muammoning 

yechimi yaratilsa, seleksiya yutuqlarida esa biologik muammoning yechimi 

topiladi.  Shu  o'rinda  istisno  sifatida  mikroorganizm  shtamlari  biotexnik 

obyekt  bo'lib,  ixtiro  hisoblanadi.

5. Huquqiy himoyaga layoqatlilik shartlariga ko'ra, ixtiro va seleksiya 

yutuqlari  bir-biridan  tubdan  farq  qiladi.  Ixtiro  quyidagi  shartlar  mavjud 

bo'lsa,  patent  orqali  muhofaza  etiladi:

-  yangilik;

-  ixtirochilik  darajasiga  ega  bo'lishlik;

-  amaliyotda  qo'llash  mumkinligi  (Ixtirolar,  foydali  modellar  va 

sanoat  namunalari  to'g'risidagi  qonunning  5-moddasi).

Seleksiya  yutuqlari  esa:

-  yangilik;

-  farqlanish;

-  turdoshlik;

-  barqarorlik (Seleksiya yutuqlari to'g'risidagi qonunning  7-moddasi) 

mezonlariga  javob  bersa  huquqiy  muhofaza  etiladi.

Ko'rinib  turibdiki,  huquqiy  muhofaza  etish  shartlariga  ko'ra,  bu 

ikki  obyekt  bir-biridan  butunlay  farq  qiladi.

Huquqiy  tartibga  solinishi  bo'yicha  bundan  o'ziga  xos  xususiyatlar 

seleksiya  yutuqlarini  intellektual  mulkning  boshqa  obyektlaridan  farqli 

ravishda  tirik  borliq  ustida  olib  boriladigan  ilmiy-ijodiy  faoliyat  mahsuli 

ekanligi  bilan  tavsiflanadi.

Yuqorida  ta’ kidlaganimizdek,  seleksiya  yutuqlari  intellektual 

mulkning  patent  bilan  qo'riqlanadigan  obyekti  sanaladi.  Shu  bilan  birga 

ilmiy-ijodiy  faoliyat  obyektiga  ko'ra  seleksiya  yutuqlari  intellektual  mulk 

tizimida  o'ziga  xos  o'ringa  ega.