Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

57-bob.  ZARAR   Y E T K A Z IS H D A N   K E L IB   C H IQ A D IG A N  

M A JB U R IY A T L A R

l - § .  Zarar  yetkazishdan  kelib  chiqadigan  majburiyatlar 

to‘g ‘risida  um um iy  tushuncha

Zarar  yetkazishdan  kelib  chiqadigan  majburiyat  tushunchasiga 

fuqarolik  qonunchiligida  ta’rif  berilmagan.  Biroq,  mazkur  tushuncha 

bevosita, g'ayriqonuniy harakat (harakatsizlik) tufayli fuqaroning shaxsiga 

yoki  mol-mulkiga  yetkazilgan  zarar,  shuningdek,  yuridik  shaxsga 

yetkazilgan  zarar,  shu  jumladan  boy  berilgan  foyda  zararni  yetkazgan 

shaxs  tomonidan  toiiq  hajmda  qoplanishi  lozimligi  tarzda  FKning  985- 

moddasida  o‘z  ifodasini  topgan.  Mazkur  normadan  zarar  yetkazgan 

shaxsning  yetkazilgan  zararni  to iiq   qoplash  m ajburiyati,  hamda 

jabrlanuvchining  yetkazilgan  zararni  qoplashni  talab  qilish  huquqi 

mavjudligini  anglash  mumkin.  Bu  esa  o‘z  navbatida  majburiyatning 

an’anaviy  tuzilishi  (konstruksiyasi)  -   kreditor  va  qarzdor  munosabatlari 

mavjudligini  bildiradi.  Mazkur  holatda  zarar  yetkazuvchi  -  qarzdor 

hisoblansa,  jabrlanuvchi  (mulkiga,  hayoti  yoki  sog‘lig‘iga  zarar  yetgan 

shaxs)  -   kreditor  hisoblanadi.  Shu  bilan  birga  zarar  yetkazilganda 

jabrlanuvchining talab qilishi huquqi zarar yetkazuvchi uchun majburiyat 

sifatida  namoyon  boiadi.

Zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlarga muvofiq, shaxs 

(jismoniy  yoki  yuridik  shaxs)  ning  hayoti  va  sogiig'i  yoki  mol-mulkiga 

zarar  yetkazgan  shaxs  yetkazilgan  zarar  toiiq  qoplanishi  majburiyatini 

oladi,  jabrlanuvchi  esa  o‘ziga  yetkazilgan  zarar  qoplanishi  talab  qilishi 

huquqiga  ega  boiadi.

Ta’kidlash  lozimki,  kishilarning  bir-biri  bilan  doimiy  ravishda  o'zaro 

munosabatlarida  ba’zan  ularning  moddiy  yoki  nomoddiy  manfaatlariga 

zarar  yetish  oqibatlari  kelib  chiqadi.  Bu  zararlar  turli  tasodiflar, 

ehtiyotsizlik, qasd orqali, tabiiy ofatlar natijasida  yuzaga keladi1. Shunday 

holatda  yetkazilgan  zarar  kim  tomonidan  toianishi  (zarar  yetkazilgan 

shaxs yoki jabrlangan shaxs yoxud uchinchi shaxslar tomonidan) masalasi 

yuzaga  keladi.  Hozirgi  vaqtda  yuridik  va  jismoniy  shaxslar  kutilmagan 

zararlardan  himoyalanish  maqsadida  sug'urta  xizmatidan  foydalanishga 

harakat  qilmoqdalar.  Ammo  har  doim  ham  vaqtida  sug'urta  xizmatidan

1 

Гражданское  Право.Учебник.Часть  И/Под.ред.А.П.Сергеева,  Ю.К.Толстого.-М.: 

Проспект. 1998.-694  с.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

foydalanishining  iloji  boiavermaydi.  Natijada  kutilmagan  zarar  kelib 

chiqadi.  Shuni  ta’kidlab  o‘tish  lozimki,  sug'urta  tovoni  har  doim  ham 

yetkazilgan zararni  to'la  qoplay  olmaydi.  Shu  sababli  yetkazilgan  zararni 

bir  huquqiy  institut  yordamida  tartibga  solishning  iloji  yo'q 1.  Mazkur 

munosabatlarni  tartibga  solishda  zarar  yetkazishdan  kelib  chiqadigan 

majburiyat  instituti  asosiy  o'ringa  ega  bo'ladi.  Fuqarolik  huquqida 

majburiyatlarning  bu  turi  delikt  majburiyatlar  -   deb  ham  ataladi.