Toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot

2. Ishsizlik tushunchasi va uning turlari

Ishsizlikning foydasi borligiga

uni boshidan kechirmaganlar ko‘proq ishonadilar.

Jon Gelbreyt, amerikalik iqtisodchi va diplomat

Ishsizlik – bu mamlakat aholisining mehnatga layoqatli yoshga yetgan, ishlamaydigan va qonunchilikka ko‘ra belgilangan muddat davomida ish qidirayotgan shaxslardan iborat qismidir.

Ishsizlikning ta’rifiga asosan ishsizlik darajasini hisoblash tenglamasini tuzish mumkin:

ishsizlar soni

ishsizlik darajasi = ------------------------- x 100%.

ishchi kuchi soni

Bunda ishsizlar soni tegishli organ va institutlar tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar (masalan, ko‘pchilik mamlakatlarda mehnat birjalarining statistikasi) asosida hisoblanadi, ishchi kuchi esa mamlakatdagi jami aholi soni hamda quyidagi ayrim aholi guruhlarining ayirmasi sifatida aniqlanadi.

♦ mehnatga layoqatli yoshga yetmagan shaxslar;

♦ maxsus muassasalarda saqlanayotgan shaxslar (qamoqxonalar, ruhiy kasalliklar shifoxonalarida va hokazo);

♦ ishchi kuchi tarkibidan chiqib ketgan shaxslar (nafaqachilar, mehnat layoqatini yo‘qotganlar va hokazo).

Bu yo‘l bilan hosil qilingan ishsizlik darajasi ko‘rsatkichi sof arifmetik ko‘rsatkichdir.

Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini baholashda uning mamlakat iqtisodiyotiga ham, uning ijtimoiy muhitiga (iqlimiga) ham ta’sir ko‘rsatuvchi turli ko‘rinishlarini ko‘rib chiqish zarur.

Ishsizlik uch xil bo‘ladi:

♦ friksion (ko‘ngilli);

♦ tarkibiy;

♦ siklik (davriy).