Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

Ключевые слова:
Математика, уравнения, межпредметная связь, интегрирование 
уравнений, математическая логика, методика изучения уравнений. 
 
TEACHING THE TOPIC OF EQUATIONS IN PRIMARY SCHOOL MATH CLASSES BASED ON 
INTERDISCIPLINARY INTERACTION 
 
Parpiyeva M.B. 
- 
magister of Tashkent state pedagogical university 
 
Annotation. 
This article provides a methodological analysis of elementary mathematics 
lessons. The problems that exist in the educational process were investigated in connection with 
the requirements of modern educational standards. In addition, based on the problems studied, 
reasonable suggestions and recommendations were made. 
Keywords:
Mathematics, equations, scientific relations, integration of equations, 
mathematical logic, methods of teaching equations. 
 
Turli oʻquv predmetlarini oʻqitishda soatlarning qisqarishi, oʻquv materiallari mazmunining 
ilmiy jihatdan murakkablashishi natijasida oʻquvchilarga qoʻyilayotgan talablar kuchaydi, taʼlim 
sifatida birmuncha pasayishlar kuzatilmoqda. Oʻquvchilar oʻquv materiallarini oʻzlashtirishida sodir 

---

183 
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
 
boʻlayotgan bunday pasayishlar yosh avlodning intellektual rivojlanishiga taʼsir etmay qolmaydi. Bu 
holat esa oʻqituvchilardan oʻquvchilarga bir fan doirasida bogʻliqliklar asosida turli hodisalarni 
oʻrganishni taqozo etadi. 
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy oʻrta taʼlim va oʻrta maxsus kasb-
hunar taʼlimining Davlat taʼlim standartlarini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi (2017-yil 6-aprel 187-son) 
qarorida koʻrsatib oʻtilganidek, tabiiy va aniq fanlarni oʻqitishda integratsion taʼlim muhim ahamiyat 
kasb etadi. Ajdodlarimiz Al-Xorazmiy, Al-Farobiy, Ibn Sino, Beruniy, Ulugʻbekning matematika, 
astronomiya, geografiya, tibbiyot va boshqa sohalarga oid asarlarida miqdor, sifat oʻrtasidagi 
aloqadorlik, uning hayotiy ahamiyati hamda tabiiy va ijtimoiy bilimlarning birligi masalasi haqida 
fikrlari bayon etilgan. Bir qator ilmiy ishlar boshlangʻich maktablarda fanlararo va fanlar ichidagi 
bogʻliqliklar muammosiga bagʻishlangan boʻlib, oʻquv qoʻllanmalari integratsiyasini asta-sekin 
yaratib, yoʻlga qoʻyish masalalariga qaratilgan. Masalan: T.L.Ramzayev, G.N.Akvilev, N.Y.Vinelkin, 
G.V.Beltyukov va boshqalar. XIX asr va XX asr boshlarida integratsiya gʻoyasi ilgʻor gʻoyalar qatori 
qadrlangan. Nomdor taʼlim islohotchisi Dj. Dyun farzandni quyosh qatori qoʻyib, uni pedagogika 
markazi deb, oʻquv dasturlarini takomillashtirishning yangi prinsiplarini ilgari surdi. 
Boshlangʻich sinflarda matematik tenglamalar asosida integratsiyalashgan darslardan 
foydalanish samaradorligini aniqlash maqsadida Toshkent shahri Shayxontohur tumanidagi beshta 
umumiy oʻrta taʼlim maktablarida tajriba-sinov ishlarini olib bordik. Ushbu maqsadda 10 soatlik dars 
mashgʻulotlarini kuzatdik. Tadqiqot davomida kuzatish, anketa soʻrovlari, suhbat, pedagogik 
eksperiment kabi ilmiy-tadqiqot metodlaridan foydalandik. Anketa soʻrovlarida jami 20 nafar 
boshlangʻich sinf matematika oʻqituvchilari ishtirok etdilar. Soʻrov natijalari tahlili koʻrsatishicha, 
boshlangʻich sinf oʻqituvchilaridan 12 nafari (60 %) matematika darslarida integratsiya 
tushunchasining asl mohiyati haqida maʼlumotga egalar. 5 nafar (25 %) oʻqituvchi umumiy holda fikr 
bildirdilar, qolgan 3 nafar (15 %) oʻqituvchi esa hech qanday maʼlumotga ega emasliklarini 
taʼkidladilar. Oʻqituvchilar bilan suhbat jarayonida taʼlim jarayonini matematik tenglamalar asosida 
integratsiyalash haqida qisqagina tushuntirish ishlarini olib bordik va umumiy maʼlumotlar berdik. 
Shundan soʻng boshlangʻich sinflarda integratsiyalashgan darslarni tashkil etishga oʻqituvchilarning 
munosabatlarini bilishga qiziqdik. Anketa soʻrovlarida ishtirok etgan 20 nafar oʻqituvchidan 18 nafari 
(90 %) boshlangʻich taʼlim jarayonida matematika darslarida tenglamalar mavzusini boshqa fanlar 
bilan bogʻlab oʻqitish taʼlim samaradorligini oshirishga va oʻquvchilar dunyoqarashini rivojlantirishga 
yordam berishini taʼkidlab, uni amaliyotda keng qoʻllash tarafdori ekanliklarini aytib oʻtdilar. Faqat 
2 nafar (10 %) oʻqituvchini integratsiyalashgan taʼlimni qoʻllash borasida muammolar va metodik 
imkoniyatlar kam ekanligini taʼkidlab oʻtdilar. Matematik tenglamalarni fanlararo aloqadorlik 
asosida oʻqitish borasida koʻpchilik oʻqituvchilar (12 nafar-60 %) oʻqish va ona tili darslari bilan, (5 
nafar – 25 %) oʻqituvchilar tabiiy fanlar va oʻqish darslari bilan, (3 nafar – 15 %) oʻqituvchilar aniq 
fanlar va oʻqish darslari bilan integratsiyalashgan holda tashkil etish mumkinligini koʻrsatib oʻtdilar. 
Soʻrovda ishtirok etgan oʻqituvchilarning barchasi boshlangʻich sinflardan boshlaboq matematik 
tenglamalar asosida integratsiyalashgan darslarni tashkil etish tarafdori ekanliklarini aytib oʻtdilar 
va bunday darslar oʻquvchilar tafakkurini oʻstirishga yordam berishini (8 nafar, 40 %), taʼlim 
samaradorligini oshirishga xizmat qilishini (4 nafar, 20 %), tabiat va jamiyat oʻrtasidagi aloqadorlikni 
toʻgʻri anglashga (3 nafar, 15 %), har bir fan ichidagi vertikal aloqadorlikni yoʻlga qoʻyishga xizmat 
qilishini (5 nafar, 25 %) taʼkidladilar. Soʻrovda ishtirok etgan oʻqituvchilar integratsion taʼlimni yoʻlga 
qoʻyish uchun oʻqituvchilarni metodik jihatdan tayyorlash (10 nafar, 50 %), metodik qoʻllanmalar 
nashr ettirish (10 nafar, 50 %) va bu sohadagi tajribalarni ommalashtirish lozimligi haqidagi fikr-
mulohazalarini bildirdilar. Soʻrovnoma natijalari asosida shu narsa maʼlum boʻldiki, 10-15 yillik ish 
tajribasiga ega boʻlgan oʻqituvchilar matematik tenglamalar asosida taʼlim jarayonida oʻquv 
fanlararo aloqadorlikni taʼminlashga harakat qilishlarini namoyon qildilar. Shu bilan bir qatorda 

---

184