|
VI BOB. NARXNI ShAKLLANTIRISh STRATEGIYaSI
6.1.Narx tovar taklifining bir qismi sifatida
Narx B2B bozorida faoliyat ko‘rsatayotgan korxona marketing strategiyasining
eng muhim elementlaridan biridir. Narx uning barcha elementlarini alohida olingan
holda va birgalikdagi samaradorligini belgilab beradi. Korxonalar narx shakllantirish
strategiyasini ishlab chiqishda odatda amal qiladigan maqsadlar korxonaning
marketing strategiyasi umuman olganda erishishi ko‘zda tutilgan maqsadlarga mos
kelishi lozim.
Marketingda narxlashtirish tushunchasi ishlab chiqarilayotgan tovarlarga narxni
belgilash jarayoni bilan cheklanib qolmasdan, narxni aniqlashning strategiyasi va
tamoyillarini belgilab beruvchi tushuncha sifatida qaraladi. Narxni shakllanishi bilan
narxlashtirish tushunchalarini bir biridan ajrata bilish lozim, narxlar yuqoridagi nazariy
qarashlarga ko‘ra bozorda shakllanadi va ungi korxonalarning ta’sir o‘tkazuvchi
munosabatlarini esa naxlashtirish deb tushunamiz.
Erkin raqobatga asoslangan bozorda korxona, xo‘jalik sub’ektlari, eng avvalo,
o‘z faoliyatini rejalashtirishi va tashkil etishidan oldin naxlashtirish strategiyasi va
tamoyillarini ishlab chiqishi lozim. Ularga amal qilgan holdagina korxona o‘z oldiga
qo‘yilgan vazifalarni samarali hal etib, bozorda muvoffaqiyatli faoliyat yuritishi,
belgilangan foyda va bozor ulushga erishishida muhim o‘rin tutuvchi asosiy omil
hisoblanadi.
Korxonalarda
marketologlar
tomonidan
narxlashtirish
strategiyasining
shakllantirmasligi, bozor narxlarining dinamikasini o‘rganmasligi natijasida ularning
marketing faoliyatida bir qator muammolar jumladan, mahsulot sotishning kechikishi,
zaxiralarning oshib borishi, bozordagi mavqeyining kuchsizlanishi, tushum va foydada
yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin.
Narxni tovar taklifining bir qismi sifatida ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq.
Demak, narx strategiyasi mahsulot strategiyasiga qo‘shimcha ravishda ko‘rib chiqilishi
lozim.
111
Birinchidan, narx xaridorning mahsulotni qabul qilishiga – uning ochiqligi, sifati
va boshqa tavsifnomalari borasidagi fikr-mulohazalariga ta’sir etuvchi muhim omil
hisoblanadi. Aynan narx mahsulot qiymatining xaridor tomonidan umumiy qabul
qilinishini shakllantiradi. Sanoat mijozi yoki davlat muassasalaridan bo‘lgan mijoz
uchun mahsulot narxi xarajatlar strukturasida muhim omil sanaladi.
Ikkinchidan, sotuvchi nuqtai-nazaridan, mahsulotga belgilangan narx uning
foydaliligidan tashqari tovar taklifining qolgan barcha jihatlari, jumladan, texnik
qo‘llab-quvvatlash, sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish, yetkazib berish, kredit taqdim
etish va boshqalar bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashga yo‘naltirilishi mumkin bo‘lgan
sof foydani ham belgilab beradi.
Uchinchidan, narx mahsulotning hayotiylik davrini rejalashtirishda muhim
strategik ko‘rsatkich sanaladi. Mahsulotning hayotiylik davri modeli uchun shu narsa
xoski, marjinal foyda o‘sish bosqichida eng yuqori bo‘ladi – bu kuchli raqobat
yo‘qligida nisbatan yuqori narxlar qo‘llab-quvvatlash imkoniyatini izohlab beradi.
Bunday vaziyat mahsulot yetuklik bosqichiga kirganda o‘zgaradi. Rahbariyat
mahsulotning
hayotiylik
davri
boshlang‘ich bosqichida ishlab chiqarishni
raqobatchilardan ko‘ra tezroq o‘zlashtirish niyatida sotuv hajmi kattaligi va arzon
narxlar strategiyasini tanlashi mumkin. Bunday yondashuv raqobatchilar paydo
bo‘lishining oldini olishi va innovatsion mahsulot ishlab chiqaruvchiga bozorda
yetakchi pozitsiya egallashga yordam berishi mumkin.
Korxona mahsulotning bozorda rivojlanish bosqichi va narx nisbatini e’tiborga
olishi va mahsulotning hayotiylik davri har bir bosqichi uchun maxsus narx
shakllantirish strategiyasi ishlab chiqishi zarur.
Tovar taklifi va narx shakllantirishning bir-biriga bog‘liqligi haqidagi bu
kuzatuvlar differensiatsiyalanmagan mahsulotlar – masalan, kaustik soda, izopropanol
yoki sulfat kislota bilan ishlashda muhimdir. Agar ta’minotchi faqat bunday tovarlarni
sotadigan va unda xizmatlar yordamida tovar taklifini differensiatsiyalash imkoni
bo‘lmasa, ehtimol, unda narxga ustama qo‘shish uchun asos bo‘lmaydi. Bu holatda
agar mijozlarga mahsulotning kafolatlangan tarzda ochiqligi, sifat doimiyligi yoki
mijoz tomonidan amalga oshiriladigan ishlab chiqarishda yordam ko‘rsatish kabi
112
o‘ziga xos foyda taklif etilmasa, korxona nufuzi katta ahamiyatga ega bo‘lmaydi.
Shunday qilib, hattoki xomashyo tovarlari uchun ham «narx-mahsulot» o‘zaro
bog‘liqligi dolzarb sanaladi. Xomashyo tovari tovar narxini talab qiladi, ya’ni unga
ham ustama qo‘shilishi mumkin. Marketing bo‘limi xodimlarining vazifasi mahsulotga
turli xususiyatlar qo‘shish va unga xizmatlar ilova qilish bilan uning maqomini
oshirishdir. Bunday imkoniyat doim mavjud bo‘lib, u qimmatroq narx belgilash va shu
tariqa korxona oladigan foydani oshirishga imkon beradi. Biroq, mijozlar uchun
bunday xizmatlar to‘plami ularni taqdim etishga marketing xarajatlarini oqlash uchun
yetarli bo‘lgan qimmatga ega bo‘lmasligi riski doim mavjud bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
