Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti e. A. Akramov korxonalar moliyaviy holati

6.2. Korxonalar rentabelligi tahlili 
Korxonaning rentabelligi nisbiy ko‘rsatkich bo‘lib, korxona faoliyati 
samaradorlik darajasini ifodalaydi. Demak, korxonalar faoliyatini baholashda asosiy, 
sifatli ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Rentabellik darajasi korxonalar 
faoliyatida bajarishayotgan vazifalarni oldindan aniqlaydi. Bunday vazifalar bo‘ lib 
quyidagilar hisoblanadi: 
- rentabellik ko‘rsatkichi korxonalar faoliyatiga sarflangan sarmoyalarni, o‘zini 
o‘zi qoplashini aniqlaydi. Sobiq Ittifoq davrida xalq-xo‘jalik miqyosida o‘rtacha 
o‘zini o‘zi qoplash muhlati sifatida 7-9 yil qabul qilingan edi. Demak, korxonalar 
o‘zini o‘zi qoplash uchun ularning faoliyatida rentabellik 12-14 % dan kam 
bo‘lmasligi kerak. 
- Hozirgi paytda hamma korxonalar faoliyatida kengaytirilgan qayta ishlab 
chiqarish amalga oshirilishi, moliyalashtirish imkoniyatlariga ega bo‘lishlari kerak, 
ya’ni olingan foyda hisobidan ishlab chiqarishni kengaytirib, uning texnikaviy 
darajasini ko‘tarib borish lozim. Buning uchun, ya’ni o‘zini o‘zi moliyalashtirish 
uchun, korxonalarning rentabellik darajasi 20-25 % dan kam bo‘lishi kerak emas. 
- Ma’lumki, korxonalar o‘zlarining mablag‘larga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish 
uchun o‘z manbalaridan, ya’ni korxonalarga tegishli manbalardan hamda tashqaridan 
olinadigan uzoq va qisqa muddatli qarzlardan foydalanishi mumkin. Lekin, bu 
qarzlarni o‘z vaqtida qaytarib berish kerak. Buning uchun ham korxonalarning 
rentabelligi kerakli darajada bo‘lishi lozim. 
- Respublikada ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti ko‘rilyapti. Buning 
uchun respublikada kuchli ijtimoiy siyosat amalga oshirilyapti. Bu siyosat ham xalq 
xo‘jaligida, ham alohida korxonalar miqyosida o‘tkazilyapti. Korxonalarda bu 

---

91 
masalani yechish uchun ular kerakli darajada rentabellikka ega bo‘lishlari lozim. 
Shunday qilib, rentabellik katta ahamiyatga ega bo‘lib, uni tahlil etish moliyaviy 
tahlilda o‘z o‘rnini topishi lozim. Rentabellik ko‘rsatkichlarini tahlil qilishdan oldin 
ikki narsani aniqlab olish lozim: