Toshkent axborot texnologiyalari universiteti ganiev salim karimovich karimov madjit malikovich tashev komil axmatovich axborot xavfsizligi

 
Nazorat savollari: 
1.
Steganografiyaning axborotni kriptografik himoyalash sohasidagi 
o‘rni. 
2.
Moddiy steganografik usullarni tushuntirib bering. 
3.
Axborot steganografik usullarning turlarini tavsiflab bering. 
4.
Steganografik tizimlarda axborotni himoyalash prinsipini tushuntirib 
bering. 
5.7. Kriptotahlil usullari 
 
Kriptotahlil
–shifrlangan matndan maxfiy kalitni (tiklash algoritmini yoki 
matematik funksiyani) bilmay turib ochiq matnni (foydali xabarni) olish va tiklash 
usullari majmui. 
Kriptotahlilning muvaffaqiyatli o‘tkazilishi natijasida ochiq matn olinishi 
hamda kriptotizimning zaif joylari aniqlanishi mumkin. 
Kriptotahlilni amalga oshirishga urinish 
fosh etish
deb yuritiladi. Ochiq 
matnni kriptotahlil fosh etishning quyidagi xillari mavjud bo‘lib, har biriga 
nisbatan kriptotahlilchining ishlatilgan shifrlash algoritmi xususida to‘liq 
xabardorligi nazarda tutiladi. 
1.
Faqat shifrmatn yordamida fosh etish
. Kriptotahlilchi ixtiyorida bir 
necha xabarning bitta shifrlash algoritmi yordamida shifrlangan shifrmatnlari 
mavjud. Kriptotahlilchining vazifasi iloji boricha xabarlarning katta sonining ochiq 
matnini fosh etish yoki, yaxshisi, xabarlarni shifrlashda ishlatilgan kalitga 
(kalitlarga) ega bo‘lish.
 
2.
Ochiq matn yordamida fosh etish
. Kriptotahlilchining ixtiyorida 
nafaqat bir necha xabarning shifrmatnlari, balki ushbu xabarlarning ochiq matnlari 
mavjud. Uning vazifasi xabarlarni shifrlashda ishlatilgan kalitga (kalitlarga) ega 

---

141 
bo‘lish.
 
3.
Tanlangan ochiq matn yordamida fosh etish
. Kriptotahlilchi ixtiyorida 
nafaqat shifrmatnlar va bir necha xabarning ochiq matnlari, balki shifrlash uchun 
ochiq matnni tanlash imkoniyati mavjud. Uning vazifasi xabarlarni shifrlashda 
ishlatilgan kalitga (kalitlarga) yoki shu kalit (kalitlar) yordamida shifrlangan yangi 
xabarlarni deshifrasiyalash imkonini beruvchi algoritmga ega bo‘lish.
 
4.
Tanlangan ochiq matn yordamida adaptiv fosh etish
. Bu tanlangan 
ochiq matn yordamida fosh etishning xususiy xoli. Kriptotahlilchi nafaqat 
shifrlangan matnni tanlashi, balki shifrlash natijasi asosida o‘zining keyingi tanlov 
rejasini tuzishi mumkin. Tanlangan ochiq matn yordamida fosh etishda 
kriptotahlilchi shifrlash uchun ochiq matnning faqat bitta katta blokini tanlashi 
mumkin bo‘lsa, tanlangan ochiq matn yordamida adaptiv fosh etishda u ochiq 
matnning kichik blokini, so‘ngra birinchi tanlash natijasidan foydalanib keyingi 
blokni va h. tanlashi mumkin.
 
5.
Tanlangan 
shifrmatn 
yordamida 
fosh 
etish
. 
Kriptotahlilchi 
deshifrasiyalash uchun turli shifrmatnlarni tanlashi mumkin va deshifrlangan ochiq 
matnlardan foydalana oladi. Masalan, kriptotahlilchi avtomatik tarzda deshifrlashni 
bajaruvchi “qora quti”dan foydalana oladi. Kriptotahlilchining vazifasi kalitga ega 
bo‘lish.
 
6.
Tanlangan kalit yordamida fosh etish
. Bu xil fosh etish kriptotahlilchi 
kalitni tanlashi mumkinligini bildirmaydi, balki unda turli kalitlar orasidagi 
bog‘lanish xususida qandaydir axborot borligini bildiradi.
 
7.
Jinoiy kriptotahlil
. Kriptotahlilchi kalitga ega bo‘lish maqsadida 
kimnidir qo‘rqitadi, shantaj qiladi, qiynaydi. Poraxo‘rlik ba’zida kalitni xarid etish 
yordamida fosh etish deb ataladi. Bu kabi qudratli fosh etish usullari algoritmni 
sindirishning eng yaxshi yo‘li hisoblanadi.
 
Turli algoritmlarga, ularni sindirishning qanchalik qiyinligiga bog‘liq xolda 
xavfsizlikning turli satxlari taqdim etiladi. Algoritmni quyidagi xollarda xavfsiz 
deb hisoblash mumkin: 
-
algoritmni sindirish qiymati shifrlangan ma’lumotlar qiymatidan katta 

---

142 
bo‘lsa; 
-
algoritmni sindirish vaqti shifrlangan ma’lumotlarning sir saqlanishi 
shart bo‘lgan vaqtidan katta bo‘lsa; 
-
bitta kalit yordamida shifrlangan ma’lumotlar xajmi algoritmni 
sindirish uchun zarur ma’lumotlar xajmidan kam bo‘lsa. 
Fosh etish murakkabligini quyidagi koeffitsientlar yordamida o‘lchash 
mumkin: 
-
ma’lumotlar murakkabligi. Fosh etish amalining kirish yo‘lida 
foydalaniladigan ma’lumotlar xajmi; 
-
ishlash murakkabligi. Fosh etish uchun kerakli vaqt. Ko‘pincha ish 
koeffitsienti deb yuritiladi; 
-
xotiraga talablar. Fosh etishga kerakli xotira siG‘imi. 
Fosh etishning ba’zi amallari uchun koeffitsientlarning o‘zaro aloqasi joiz 
hisoblanadi: tezroq fosh etishga xotiraga talablarni kuchaytirish evaziga erishish 
mumkin. 
Murakkablik talaygina kattalik orqali ifodalanadi. Muayyan algoritm uchun 
ishlash murakkabligi 2128ni tashkil etsa, algoritmni fosh etish uchun 2128ta amal 
kerak bo‘ladi (ushbu amallar murakkab va davomli bo‘lishi mumkin). Masalan, 
agar hisoblash quvvati sekundiga million amal bajarsa va masalani echish uchun 
million parallel protsessor ishlatilsa, kalitga ega bo‘lish uchun 1019 yildan ko‘proq 
vaqt talab etiladi. Bu koinot mavjud bo‘lgan vaqtdan million marta ko‘pdir. 
Fosh etish murakkabligi o‘zgarmay qolganida kompyuter quvvati oshib 
boradi. Oxirgi 50 yil mobaynida hisoblash quvvati nihoyatda oshib ketdi va ushbu 
tendensiya davom etishiga shubha yuq. Aksariyat kriptografik usullar parallel 
kompyuterlar uchun yaroqli hisoblanadi: masala milliard kichik fragmentlarga 
ajratiladiki, ularni echish uchun protsessorlararo ta’sirning keragi bo‘lmaydi. 
Kriptotizimlarni sindirishga bardosh qilib loyihalashda hisoblash vositalari 
kelajagini hisobga olish zarur.