Texnologiya va

ikki m uhim tarkibiy
qismini - og‘ir va yengil sanoatni 
tashkil qiladi.
O g ‘ir sanoat tabiiy moddiy boyliklar (mineral xomashyo, neft, 
toshko'm ir, gaz va h.k)ni qazib olish va tayyorlash ham da ulardan turli 
xil buyumlar tayyorlash uchun ulam i qayta ishlash bilan shug'ullanadi. 
M amlakatimizda kon sanoati yer b ag ‘ridagi ju d a boy rangli metall 
rudalar, toshko'm ir, neft, gaz, qurilish materiallari (ohak, marmar, 
granit, qum)ni qazib olish va qayta ishlash orqali xalq x o ‘jaligi uchun 
zarur mahsulot ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi.
Sanoatning ikkinchi muhim tarkibiy qismi bo 'lg an yengil sanoat 
qishloq xo'jalik mahsulotlarini qayta ishlaydigan yetakchi tarmoq 
b o'lib, xalqning gazlama, kiyim-kechak, poyabzalga bo'lgan ehtiyojini 
qondiradi. M amlakatda yetishtiriladigan paxta, kanop, jun, teri va h.k 
mahsulotlarining asosiy qismi ana shu sanoatda qayta ishlanadi. Biroq, 
bu o g 'ir va yengil sanoat bir-biriga bog‘liq b o ‘lmasdan mustaqil 
rivojlanadi degan gap emas, albatta. O g 'ir sanoat ishlab chiqaiish 
vositalari (turli-tuman yigirish, to ‘qish dastgohlari, tikish mashinalari 
va h.k) tayyorlab, yengil sanoatni tez sur'atlarda taraqqiy ettirish bilan 
birga o ‘zi ham rivojlanadi. Bundan tashqari yengil sanoat og‘ir sanoat 
uchun xom ashyo bazasi b o 'lib xizm at qiladi.
Xalq xo'jaligining barcha tarmoqlarini zamonaviy texnika bilan 
ta ’minlashni ilg ‘or mashinasozlik bazasisiz tasavvur qilib b o ‘lmaydi. 
Chunki aynan m ashinasozlikda ilmiy-texnik g ‘oyalar moddiy jihatdan 
-ro‘yobga chiqariladi, xalq xo'jaligining boshqa tarmoqlaridagi

---

belgilovchi yangi mehnat qurollari, mashinalar yaratiladi. Bu sohada 
resurslami tejaydigan prinspial yangi texnologiyalarga keng miqyosda 
o'tish, mehnat unumdorligini va m ahsulot sifatini oshirish uchun asos 
solinadi.
Aholi uchun madaniy-maishiy va xo'jalikka m oijallangan xilma- 
xil tovarlam i tayyorlash, asosiy m ahsulotlar chiqarish bilan sanoatning 
barcha tarmoqlari shug'ullanadi. Sanoatni xomashyo bilan. aholini 
oziq-ovqat mahsulotlan bilan ta mmlaydi. 
U o'sim hkshunoslik 
(dalachilik, sabzavotchilik, mevachilik, yem-xashak tayyorlash v ah .k ) 
hamda chorvachilik (qora molchilik, q o y ch ilik , parrandachilik, 
baliqchilik va h.k)ni o 'z ichiga oladi. Ishlab chiqarish binotari, 
inshootlar, turar joylar, yo'llar, kasalxonalar, maktablar va boshqa 
obyektlarni qurish hamda rekonstruksiya qilishdir
Xalq xo'jaligi va aholining xilma-xil yuklam i tashish elitiyojini 
uzluksiz hamda o 'z vaqtida ta’minlaydi. Jamiyatning ishlab chiqarish
- xo'jalik faoliyatida, aholining madaniy-maishiy ehtiyojlarini 
qondirishda muhim ahamiyat kasb etadi. U axborotlarning uzatilishini 
ta ’minlaydi va pochta, telegraf. telefon, radio, televidenivani o ‘z ichiga 
oladi.
Moddiy va m a’naviy ne’matlarni yaratish, xizmatlar k o ‘rsatish 
inson hayoti, uning yashashi va kamol topishi uchun moddiy asosdir. 
Shuning uchun ishlab chiqarishning to'xtovsiz takrorlanishi va uni 
rivojlantirish har doim eng muhim iqtisodiy qonuniyat va obyektiv 
zaruriyatdir.
Har qanday jam iyatda ishlab chiqarishning amalga oshishi, eng 
avvalo, uning r o y berishi uchun bu jarayonda qatnashadigan omillar 
b o 'lm o g 'i lozim. Iqtisodiyotning tizimi va shaklidan qat’i nazav ishlab 
chiqarish yoki xizmat k o ‘rsatishning hamma sohalari uchun umumiy 
b o ig a n uchta omil: ishchi kuchi, mehnat qurollari va mehnat 
predmetlari bo'lishi shart. Ishchi kuchi deb insonning melniat qilishga 
bo'lgan aqliy va jism oniy qobiliyatlarining yig'indisiga aytiladi.Ishchi 
kuchi mehnat qobiliyatiga ega bo'lgan kishilar uchun xosdir.
Mehnat qurollari deb inson uning yordamida tabiatga. mehnat 
predmetiga ta ’sir qiladigan vositalarga aytiladi (mashmaku, sianoklar, 
traktorlar, qurilmalar, uskunalarvab.). Mehnat predmel Ian esa bevosita 
ta'sir qiladigan, y a ’ni m ahsulot tayyorlanadigan naisalardu (ycr-suv, 
xomashyo va boshqa turli materiallar). Mehnat vositalaiini mehnat 
predmetlariga ta’sir etish xususiyatiga ko 'ra bir nechta kallu gui uhlarga

---

b o lis h mumkin. Birinchi guruhga mashinalar, mexanizmlar, stanoklar, 
uskunalar, turli xil apparatlardan iborat mehnat qurollanni kiritish 
mumkin. Ulaming yordamida ishchi tabiat ashyolari va kuchlariga 
bevosita ta'sir qiladi va bu ashyolar o z in in g iste'm oli uchun zarur 
b o ig a n shaklga keltiradi.
lkkinchi guruhga -- m ateriallami saqlash uchun m oljallangan 
mehnat vositalari (tizimiar. turli xil bochkalar. quvurlar, omborlar va 
boshqalar) kiritiladi.
Uchinchi guruhga - ishlab chiqarish jarayonida bevosita 
qatnashmaydigan, lekin unga shart-sharoit yaratib beradigan mehnat 
vositalari kiradi. Lekin bu vositalarsiz ishlab chiqarish jarayonining 
amalga oshishi mumkin emas yoki t o l a va samarali amalga oshmasligi 
mumkin. Bularga binolar, y o lla r va boshqalar mi sol bo l a oladi.
M a’lumki, biror mahsulotni ishlab chiqarish uchun resurslar kerak 
b o lad i. Ishlab chiqarishga jalb qilingan resurslar faqat manba, zaxira 
sifatida emas, balki uni harakatga keltiruvclu, unga ta'sir etuvchi omil 
sifatida ham qaraladi. Shu sababli ishlab chiqarishga jalb etilgan 
resurslami ishlab chiqarish omil lari deb ham ataladi. Resurslar, odatda, 
tabiiy. kapital va mehnat resurslariga b o lin ad i.
Tabiiy resurslarga-havo, suv, quyoshdan kelayotgan issiqlik va 
y o ru g iik . yer maydoni. yerosti va yerusti boyliklari, o'sim liklar va 
hayvonot dunyosi. xullas odamlar ehtiyoji uchun zarur bo lad ig an
tabiatning barcha ne'm atlari kiradi. Kapital resurslar deb inson 
tomonidan varatilgan va boshqa mahsulot turlarini yaratishga jalb 
etiladigan resurslarga aytiladi. Iqtisodchilar ulami ishlab chiqarish 
vositalari deb ham atashadi. Ularga bino va inshootlar. asbob-uskuna 
va 
mashina-mexanizmlar. 
turli-tuman 
dastgohlar 
va jihozlar, 
xomashyolar va boshqalar kiradi. Mehnat resurslari deganda. mehnat 
qilishga layoqatli kishilar, ularni bilimi. ish tajribasi va mehnat 
mahorati bilan birgalikda tuslnmiladi.