|
Nazorat savollari.
1. SHovqin va titrash haqida umumiy ma`lumotlar.
2. SHovqin va titrashga qarshi kurash usullari.
3. SHovqindan himoyalanish usullari va vositalari.
4. Titrashdan himoyalanish usullari va vositalari.
5. Jamoa va shaxsiy himoya vositalari.
83
11-Ma`ruza. Infra va ultratovushlar va ularning inson organizmiga ta`siri.
Reja.
1. Sanoat korxonalari infra va ultra tovushlari.
2. Inson eshitish a`zolarining tuzilishi.
3. CHastota bo`yicha eshitish
1.Sanoat korxonalari infra tovushlari
Sanoat korxonalarida shovqin ostida ishlayotgan inson mashina mexanizmlar
ajratadigan infra va ultra tovushlarning ham ta`sirida bo`ladi. Mashinasozlik sanoatida
nfra tovushlarning asosiy manbai ichki yonuv dvigatellari, ventilyatorlar, porshenli
kompressorlar hisoblanadi.
Infra tovushlar darajasi 100-120 dB dan oshib ketgan taqdirda ishchilarda bosh
og’rishi, sezilarli darajada quloq pardasining harakati vujudga keladi. Infra tovush
darajasi ortga borgan sari ichki a`zolarda tebranish tebranish hissi vujudga keladi,
ishlash qobiliyati keskin susayadi, qo`rquv paydo bo`ladi. Infra tovush bilan
kurashishning asosiy usullari quyidagilardir.
1.
Mashinalarning tezligini oshirish; bunda tovush to`lqinlari eshitiladigan
palasalarga o`tadi.
2.
Konstruktsiyalar ustvorligini oshirish.
3.
Past chastotadagi tebranishlarni yo`qotish.
4.
Reaktiv tovush so`ndiruvchi vositalarni o`rnatish.
Umuman shovqin to`sish va yutish vositalari infra tovush bilan kurashishda hech
qanday natija bermaydi. Infra tovush bilan kurashishda tovush ajralib chiqayotgan
manbaada kurashish yaxshi natija beradi. Hozirgi vaqtda ul’tra tovushdan
mashinasozlik sanoatida keng foydalanilmoqda. Bunda foydalanadigan tovush
chastotasi 20kGts dan yuqori va quvvati bir necha kVt miqdorni tashkil qiladi.
Ul’tratovushlar tovush bilan bir fizik tabiatga ega bo`lgan, lekin eshitilish
chastotasining yuqori pog’onasidan ortiq (20000 gts va undan yuqori) egiluvchan
muhitning mexanik tebranishlaridir. egiluvchan muhitlarda - suv, metall va
boshqalarda ul’tratovush yaxshi tarqaladi, bu muhitlarning temperaturasi ham sezilarli
ta`sir ko`rsatadi.
Sanoat korxonalari ultra tovushlari
Ul’tratovushning fizik va gigienik xarakteristikasi tovushga o`xshash, ya`ni vaqt
birligida yuza orqali perpendikulyar yo`nalishda o`tadigan to`lqin harakati
energiyasining tebranish chastotasi va ularning intensivligi bo`yicha ishlab chiqariladi
va 1 sekundda 1 sm
2
ga to`g’ri keladigan vaqtlar bilan o`lchanadi. Ul’tratovush
havodan to`qimalarga yomon o`tkaziladigan, lekin suvdan, boshqa suyuqliklardan,
qattiq materiallardan ancha yaxshi o`zatiladi.
84
Hozirgi paytda ul’tratovush diagnostika va ko`pchilik kasalliklarni davolash uchun
keng qo`llanilmoqda. Ishlab chiqarishda quyumalarni, eritib ulangan choklarni,
plastmassalarni difektoskopiya qilish va moddalarni fizik-ximik tekshirish zichligini,
egiluvchanligini, strukturasini va boshqalarni aniqlashda yuqori chastotali
ul’tratovushdan foydalaniladi. Past chastotali ul’tratovush suyuqliklarda qattiq
moddalarni yuvish, yog’sizlantirish, emulsiyaga aylantirish, metallarni kesish,
payvanlash, maydalash, murt materiallarni parmalash va shunga o`xshash ishlar
qo`llanadi.
Ishlovchilarning salomatligini o`zgarishida ul’tratovushning havo orqali o`tkazilish
ul’tratovush va shovqinning bir vaqtda ta`sir etish oqibatidir. Mahsulotlarni
ul’tratovush bilan tozalashda havo muhiti ko`pincha zararli moddalar, benzin, atseton
va boshqalarning bug’lari bilan ifloslanadi. Salomatlikning bo`lishi asosan bosh
og’rig’i, uyqu buzilish, serzardalik, charchash va eshitishini pasayishi kabi belgilar
bilan yuzaga chiqadi.
Ul’tratovushli qurilmalar bilan ishlaganda profilaktika choralari qattiq va suyuq muhit
orqali aloqada bo`ladigan ul’tratovushning oldini olishga va ish zonasi havosidan
ul’tratovush va shovqin tarqalishiga qarshi ko`rashga qaratilgan bo`ladi.
Ul’tratovush bilan aloqada bo`lganda tovushlanishga qarshi ko`rashishda detallarni
quyish va olish vaqtlarida qurilmani ishdan to`xtatish-avtoblokirovka detallarni quyish
va chiqarib olishda maxsus moslamalar, ul’tratovushni uzlashtiradigan dastasini
qoplamani qisqichlar, individual himoya vositalari- rezina, ip qo`lqoplar qo`llaniladi.
Ul’tratovush yuqori darajasining ishlovchilar organizmiga zararli ta`siri bilan
ko`rashda quyidagilar qo`llanilish kerak;
1. Ish chastotasini oshirish va texnologik jarayonining o`zida ishlatiladigan
nurlanishni bartaraf etish yo`li bilan manbadagi tovush energiyasi nuralanishini
kamaytirish.
2. Ul’tratovush ta`sirining joylanishiga qarab konstruktiv va rejalashtirish bo`yicha
qarorlar qabul qilish: tovushni izolyatsiya qiladigan kinlar (kojuxlar), yarim kinlar,
ikranlar,
uskunalarni
alohida
ul’tratovush manbasi generatorini o`zadigan
avtoblokirovka tizimi qurilishi, masofadan boshqarish, xonalar va tovush
o`zlashtiriladigan materiallar bilan qoplash.
3. Tashkiliy profilaktik choralar: ul’tratovush ta`sirining xarakteri va saqlanish
choralar haqida ishlaydigan kishilarga yo`l-yo`riqlar ko`rsatish, mehnat va dam
olishining va ratsional rejimlari.
4. Individual himoya vositalari-shovqinga qarshi buyumlar.
Standart ul’tratovushli uskunalar tayyorlaydigan hamma korxonalar zimmasiga
hujjatlarda ul’tratovush xarakteristikasiga ko`rsatilishini va ul’tratovush bilan
ko`rashda talab etiladigan gigienik normativlarni ta`minlaydigan hamma vositalardan
foydalanishni yuklaydi.
85
Do'stlaringiz bilan baham: |
