Texnika xavfsizligi

4. Hayot faoliyat xavfsizligini taminlashni moliyalashtirish 
 
Tabiat  resurslaridan  intensiv  foydalanish  va  atrof  muhitini  ifloslantirish,  ilmiy-
texnikaviy  yangiliklarni  jamoat  ishlab  chiqarish  faoliyatining  barcha  sohalariga 
tomonlariga keng joriy etish, bozor munosabatlarining shaklllanishi har xil tabiiy (suv 
bosishi,  er  ko`chishi,  tabiatdagi  yong’inlar,  er  qimirlashlar  va  boshqalar),  biologik 
(epidemiya,  epizootiyalar),  texnogen  (yong’inlar,  portlashlar,  binolarning  qo`lashi, 
radioaktiv  moddalarning  tarqalishi,  hayotni  taminlash  sistemalaridagi  avariyalar), 
ekologik 
(atmosferani 
anomal 
ifloslanishi, 
tuproqni 
sho`rlanishi, 
erlarni 
yalong’ochlanishi),  antropogen  (odamlarni  xato  ishlari  oqibatida)  va  boshqalar  bilan 
birga kuzatilmoqda. 
Ular  og’ir  iqtisodiy  oqibatlarga  (sanoat,  qurilish,  transport,  yashash  va  kommunal 
xo`jalik  sferalarida,  qishloq  xo`jaligida)  olib  kelmoqda.  Bu  o`z  navbatida  xavflardan 
insonni himoyalashni nafaqat samarali tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishni 
shu bilan birga hayot faoliyat xavfsizligini taminlashga ma`lum darajada mablag’ sarf 
etilishini taqoza etadi. 
Fan  texnikaning  revolyutsiyasi  davrida  ishlab  chiqarishda  erishilgan  taraqqiyot  har 
doim va xozir ham ishlab chiqarish muhitida hayot faoliyati xavfsizligiga salbiy ta`sir 
etuvchi zararli xavfli omillar darajasini oshishi orqali kuzatilgan.  
Mamlakatimiz  hududida  ko`plab  yirik  ishlab  chiqarish  korxonalari  faoliyat 
ko`rsatmokda.  Ularning  ayrimlari  atrof  muhit  va  axoli  uchun  potentsiyal  xavf 
hisoblanadi.  Bu  korxonalarning  ba`zilaridagi  texnologiyalarning  nazorat  va  tartib 
intizomni  past  darajasi  ishlab  chiqarish  ko`rsatkichiga  ham  salbiy  ta`sirini  ko`rsatadi. 
Bular  natijasida  bu  korxonalarga  investetsiyalarni  jalb  etish,  ishlab  chiqarish 
vositalarini  yangilashda  muammolar  yuzaga  kelib  va  iqtisodiy  holat  yanada 
nochorlashadi.  Bu  kamchiliklarning  hammasi  ishchilar  mehnat  sharoitlarining 
yaxshilanmasligiga,  ularni  hayot  faoliyatiga  xavf  soladigan  ishlab  chiqarish  muhitini 
ijobiy  tomonga  o`zgarmasligiga  sabab  bo`ladi.  Bular  ishchilar  o`rtasida  ishlab 
chiqarish jarohatlanishlarini, kasbiy kasalliklarini ko`paytiradi. 
Ishlab chiqarish korxonalarida qayd qilingan kamchiliklarni mavjudligi ularda avariya 
holatlarini  keltirib  chiqaradi.  Bunda  ishchilarni  kasbiy  mahoratlarini  pastligi  ham 
sabab bo`ladi. Statik ma`lumotlarning qayd etishicha ishlab chiqarishdagi avariyalarni 
50 % dan ortig’i texnik xodimlarning noto`g’ri harakati natijasida sodir bo`ladi.  

---

 
28 
Bu avariyalarni oqibatlarini tugatish korxona va davlat iqtisodiga katta zarar keltiradi. 
Masalan, Rossiya federatsiyasida yuz beradigan har xil texnogen avariyalarni iqtisodiy 
oqibatlarini tugatishga davlat yalpi mahsulotining 1…2 % mablag’i sarflanar va uning 
ko`rsatgichini  4…5  %  ga  o`sish  xavfi  mavjud  ekan.  Bu  mablag’  soglikni  saqlash  va 
atrof muhitni muhofazasiga ajratilagan umumiy mablag’dan yuqoriligi qayd etilgan.