Termiz davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi

TARBIYАDA O’QUVCHILARNING YОSHI VA O’ZIGA XOS 
XUSUSIYaTLARINI HISOBGA OLISH PRINTSIPI 
Bolalar maktabda rivojlanishning turli davrlarini bolalik, o‘smirlik, o‘spirinlik 
pallalarini bosib o‘tadilar. SHu davrlar ichida ular hayot, inson va tabiat, umuman 
atrofimizni o‘rab olgan dunyo haqida aniq bilimlarga ega bo‘ladilar. Ularnig axloqi ham 
o‘zgarib boradi. SHu yillar ichida bolaning axloqiy tuyg‘ulari rivojlanadi, ongi bilan 
xulqi o‘rtasida uyg‘unlik vujudga keladi, xarakteri tarkib topadi, o‘z xulqi va xatti-
harakatlarini ehtiyojga va sharoitga muvofiqlashtirishga intilish odatlari tarbiyalanadi. 
Bolalarning yoshi rivojlanish darajasiga ko‘ra ularga beriladigan tarbiyaning 
mazmuni, pedagogik rahbarlikning xarakteri ham o‘zgarib boradi. Masalan, 
boshlang‘ich sinf o‘quvchilari maktabdagi o‘z asosiy vazifalarini: o‘zini maktabda, 
uyda, ko‘chada qanday tutish qoidalarini bilib oladilar. Bunday odatlar ularga namuna 
ko‘rsatish, tushuntirish yo‘li bilan singdiriladi. 
Bolalarning yoshi ulg‘aygan sari ularga talab ham orta boradi. SHu tufayli o‘rta 
va katta yoshdagi bolalarni tarbiyalashda ularning mustaqilligiga suyanib ish ko‘rish 
yaxshi natija beradi. Tarbiyada bolalarning kuchi va imkoniyatlarini tola ishga solish 
yaxshi, lekin ularning kuchiga ortiqcha baho berib yuborish ham yaramaydi. 
Tarbiya berishda o‘quvchilarning yosh xususiyatlaridan tashqari, har qaysi 
bolaning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish ham katta ahamiyatga ega. 
Bolalarning yoshi, bo‘yi bir xil bo‘lsa-da, ularnig mijozi, fazilatlari, qobiliyat va 
mayllari, qiziqishlari har xil bo‘ladi. Bu farqlar bolalarning xulqida, o‘qish va 
mehnatida aks etadi. 

---

Bir o‘quvchiga nisbatan muvofiq bo‘lgan tarbiya uslubini boshqa bir o‘quvchiga 
nisbatan qo‘llaganda u kutilgan natijani bermasligi mumkin. Sinfdagi o‘quvchilarning 
ba‘zilariga oddiy tanbehning o‘ziyoq samarali ta‘sir ko‘rsatadi, ammo boshqa 
o‘quvchilarga tanbeh berishning o‘zi kifoya qilmaydi. Ba‘zi bir o‘quvchi ayrim axloqiy 
fazilatlarni tezda uqib oladi va unga amal qiladi, ikkinchisi esa unga amal qilmaydi, 
ayrim bolalar esa bu xil sifatlarni o‘zlariga juda sekinlik bilan singdiradilar. 
Ayrim o‘quvchilar o‘zlarining faolliklari, saranjom-sarishtaligi, intizomliligi, 
fahm-farosati bilan o‘qituvchi va bolalar jamoasining ishonchi va hurmatiga sazovor 
bo‘ladilar, boshqalari esa intizomsizligi, pala-partishligi, betgachoparligi, bema‘ni 
qiliqlari bilan tezda «tanilib» qoladilar. Demak, har bir o‘quvchining qobiliyati, 
qiziqishi, his-tuyg‘ulari, kuchli va zaif jihatlarini aniqlab, tarbiyaviy ishlarda ularni 
hisobga olish tarbiyani to‘g‘ri yoiga qo‘yish imkoniyatini beradi.