Termiz davlat universiteti pedagogika fakulteti psixologiya kafedrasi

Ma‟nodosh so‟zlar 

  

Shirin-be‘maza                         

 shirin, xushta‘m  

  

Achchiq-chuchuk                        

lazzatli, shifobaxsh 

     

O‘quvchilar lug‘ati yangi-yangima‘nodosh so‘zlar bilan boyishi uchun matnda 

ishtirok etmagan ma‘nodosh va zid ma‘noli so‘zlar ustida ishlaymiz. 

  

 Chidam bilan—sabr-bardosh bilan, 

            Asal-bol. 

             Ma‘qul-mos-maqbul. 

4-sinf  ona  tili  darsligida  keltirilgan  301-mashqida  uy  hayvonlari  va  yovvoyi 

hayvonlaridan  bittadan  tanlab,  ularga  xos  belgilarni  bildirgan  sifatlarni  to‘plash  va 

birikma  tarzida  yozishda  tarmoqlash  usulidan  ya‘ni  tanqidiy  mashq  usulidan 

foydalanib ma‘nodosh va zid ma‘noli sifatlar ustida ishlash mumkin. Bu mushuk va 

---

 

 

bo‘rining  xususiyatlariga  berilgan  ta‘riflarni  ma‘nodosh  va  zid  ma‘noli  so‘zlarga 

ajratish  orqali  o‘quvchilar  lug‘ati  yangi  ma‘nodosh  va  zid  ma‘noli  so‘zlar  bilan 

boyish, birga taqqoslash, tahlil qilish, xulosa chiqarish ko‘nikmasi ham shakllanadi.  

Yshbu  mashqni  bajarish  jarayonida  ushbu  topshiriq  nimustaqil  ish  sifatida 

kichik guruhlarga yoki har biro‘quvchiga individual berish mumkin.Har bir o‘quvchi 

o‘zining  psixologik  xususiyatlaridan  kelib  chiqib  uy  hayvonlarini  yoki  yirtqich 

hayvonlarni tanlaydi. Shu jarayonning o‘zida ayrim o‘quvchilar umuman eshitmagan, 

tanish  bo‘lmagan  so‘zlar  bilan  tanishadilar  ma‘nosini  bilib  oladilar.  Hech  kim 

eshitmagan so‘zlarni topgan o‘quvchilarni rag‘batlantirish o‘quvchilarni lug‘at  ustida 

ko‘proq  ishlash,  nafaqat  ma‘nodosh  va  zid  ma‘noli  so‘zlarni  balki  boshqa  notanish 

bo‘lgan  so‘zlarni  ko‘proq  o‘rganish,  kitob  bilan  ishlash,  kundalik  axborotlar  bilan 

tanishib  borish ko‘nikmasini shakllanishiga yordam beradi. 

Xuddi  shu  topshiriqdan  xonaki  va  yovvoyi  gullar, qushlarning    xususiyatlari 

ustida ishlashda ham foydalanish yaxshi natija beradi. 

O‘quvchilarning  lug‘ati  ma‘nosi  bir-biriga  yaqin  va  qarama-qarshi  ma‘noli 

so‘zlar bilan boyitiladi. 

4-sinf ona tili darsligining122-betida berilgan 291-mashqdagi matn orqali ham 

ma‘nodosh va zid ma‘noli sozlar ustida ish olib boorish mumkin.  

Buning uchun matn avval tushuntiriladi.  

Keyin sifat so‘zturkumiga doir so‘zlar so‘roq berish orqali aniqlanadi. Mashq 

uchun  berilgan  shart  bajarilgach,  maza-ta‘m  bildirgan  sozlarga  avval  ma‘nodosh, 

keyin zid ma‘noli so‘zlarni topish guruhlarga bo‘lib yoki individual tarzda beriladi.  

Mashqqa qo‘yiladigan shart: maza-ta’m bildirgan sifatiarni tagiga shizing. 

          Maza-ta’m bildiruvshi sifatiarning yozilishini yodingizda tuting. 

          Shu so'zlarning qaysi birida qanday xatoga yo‘l qo‘yishingizni ayting. 

 

                                    ASALNING YARATILISHI 

Ari  avval  duch  kelgan  narsalarni  tamaddi  qilar  ekan.  Shirin,  bemaza,  achchiq, 

chuchuk  narsalarni  yeyish  uni  bora-bora  noziklashtiribdi.  So'ng  u  o'ziga  ma‘qul 

taomni  topmoqshi  bo'libdi.  Kesha-yu  kunduz  tinmay  mehnat  qilibdi.  Nihoyat 

---

 

 

xushta‘m taom tayyor bo'libdi. 

Ari chidam bilan mehnat qilib, shifobaxsh va lazzatli taom — asalni yaratibdi. 

(,o‗zbek xalq ertaklari―dan)