Tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish bosh ilmiy metodik markazi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

C dasturlash tili. 
1969 yil Ken Thompson PDP-7 assambler tilida Unix OT 
ni yaratgan. Assambler tili hisoblash mashinasiga bog'liq bo'lib, ushbu tilda 
yozilgan OT faqat mo'ljallangan hisoblash mashinalari, yoki bir oilaga mansub 
hisoblash kompyuterlari uchun ishlaydi. Shu sababli asl Unix OT boshqa 
mashinalar uchun ko'chirib o'tkazib (transportatsiya) bo'lmaydi. Unix ni portabilli 
qlish uchun, Thomson hisoblash mashinaga bog'liq bo'lmagan B dasturlash tilini 
yaratdi. 1973 yil Dennis Ritchie, Thomson yordamida B dasturlash tilini 
modifikatsiya qlib, C dasturlash tilini yaratib, shu asosida yangi Unix OT ni 
yaratdi. Shundan so'ng yangilangan OT ni boshqa mashinalarga oson ko'chirib 
o'tkazish (transportatsiya) mumkin bo'di.
1.3. Linuxning umumiy tushunchalari 
 
3
Linux OT unikal funksiyalarga ega. Boshqa OT lar singari Linux OT 
kompyuterni boshqaruvchi dastur bo'lsa, Unix sifatida tizimni qurishda va ilovalar 
3
A Practical Guide to Fedora and Red Hat Enterprise Linux, fifth edition, Mark G. Sobell, U.S. 
Corporate and Government Sales, pages 10-15. 

---

III. NAZARIY MATERIALLAR 
23 
yaratishda utilitalar jamlanmasi bo'lib hizmat qladi (1.1-rasm). 
1.1-rasm 
Linux bir vaqtning o'zida ko'p foydalanuvchilarga hizmat ko'rsata oladi. 
Qurilmalarning imkoniyati va ularning vazifalari turidan kelib chqib bir vaqtning 
o'zida 1000 tagacha foydalanuvchiga hizmat qlishi mumkin. Ko'pfoydalanuvchi 
OT tizim resurslarini bir vaqtning o'zida foydalanishga imkon beradi. Har bir 
foydalanuvchi tomonidan ishlatilgan vazifalar bir-biri bilan bog'liq holda ishlasada 
ularning bir biridan himoyasi tizim tomonidan ta'minlanadi, shu bilan birgalikda 
tizim yadrosi ham barcha protsesslardan himoyalangan bo'ladi. Bir nechta vazifalar 
bilan ishlagan vaqtda, asosiy e'tiborda bo'lgan vazifadan tashqari qolgan vazifalarni 
orqa fonga o'tkazgan holda ishlash mumkin. Agar X Window tizimida ishlayotgan 
bo'lsak, ishga tushirilgan bir nechta dasturlarni bir oynada ko'rib ishlash mumkin 
bo'ladi. 
Fayl o'zida hisobot, rasm, qo'shiq yoki bajarilayotgan dastur holati kabi 
ma'lumotlarni saqlashi mumkin. Har bir fayl ma'lumotlar saqlanish qurilmasida 
universal identifakotor orqali saqlanadi. Linux fayl tizimi, fayllarning qaysi 
katalog ichida joylashganini strukturasini ta'minlab beradi. Har bir katalog o'zida 
fayl yoki katalogni saqlashi mumkin. O'z navbatida har bir katalog boshqa bir 
derektoriyada ichida joylashgan bo'lishi mumkin, struktura shu tarzda ketib daraxt 
ko'rinishiga keladi. Ushbu struktura foydalanuvchilarga fayllarni bir katalog ostida 
birlashtirib ishlatishga yordam beradi. Har bir foydalanuvchi o'zining asosiy 
katalogiga ega bo'ladi (1.2-rasm). 

---

III. NAZARIY MATERIALLAR 
24 
1.2-rasm 
Ko'p foydalanuvchi OTlar singari, Linux OT foydalanuvchilarga o'zlarining 
ma'lumotlarini boshqa foydalanuvchilardan himoyalash imkonini beradi. Shu bilan 
birgalikda tizim tanlangan ma'lumot va dasturlarni bir nechta foydalanuvchilar 
bilan birgalikda ishlatilishini oddiy lekin samarali havfsizlik sxemasi yordamida 
ta'minlab beradi. Ushbu havfsizlik darajasi foydalanuvchilarning u yoku bu faylga 
nisbatan o'qish, yozish va bajarish huquqlarini belgilab beradi. Oxirgi yillarda
ruxsatlarni boshqarish funksiyasi (ACL) barcha Linux OTning yadrolariga va 
Fedora/RHEL ga qo'shilgan. Ruxsatlarni boshqarish funksiyasi foydalanuvchilarga 
va administratorlarga fayllarga nisbatan quyi darajadagi boshqarish huquqlarni 
beradi.