Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy

"Jonli raqam qo’yish" 

O’yin maqsadi: Ko’p raqamli sonlar tarkibi bo’yicha o’quvchilar 

tasavvurotini shakllantirish.  

Vositalar: Har bir ishtirokchi uchun 0-dan 9-gacha qog’az yoki kartondan 

kesilgan raqamlar. 

O’yin tartibi: 6 nafar o’quvchi doska oldiga chiqarilib, har birining qo’liga 

qog’az yoki kartodan kesilgan raqamlar majmo’i beriladi. Ular sinf jamoasiga 

qarab turishadi va har biri sonlar jadvalining razryadini ifodalaydi. O’qituvchi yoki 

boshlovchi ko’p raqamli sonlarni o’qiydi. O’yin ishtirokchilari chapdan o’ngga 

razryadlari joylashgan o’sha raqamlarni beradilar ( ko’taradilar). Masalan, agar 

o’qituvchi yoki boshlovchi 4 2 3 0 4 2 sonlarni o’qisa, chapdan o’ngga birinchi 

o’quvchi 4, ikkinchisi 2, uchinchisi 3, to’rtinchisi 0, beshinchisi 4 va oltinchisi 2-ni 

ko’taradilar. Sinf jamoasi ishtirokchilar ishi to’g’riligini kuzatadilar. 

Mazkur o’yinning qiziqarli o’tishi maqsadida uni 3 guruh o’rtasida ham 

o’tkazish mumkin. Bu holatda guruhlar navbat bilan bir-birini almashtiradi. O’yin 

---

 

20 

yakunida kamroq xatoga yo’ l qo’ygan yoki umuman xato qilmagan guruh g’olib 

deb bilinadi. 

Bolaning maktabga qadam qo’yishi bilanoq, uning ijtimoiy mavqei 

o’zgaradi va o’yin joyini ta’lim egallaydi. O’yin faoliyatidan ta’limga o’tish 

jarayoni o’ziga xos qiyinchiliklarga ega bo’lib, bu narsa birinchi navbatda 

o’quvchilarning psixologik jihatlari va yoshlariga, diqqat ustuvorligi, xotira va 

tafakkur ixtiyorsizligiga bog’liq. Bu qiyinchiliklarni bartaraf etishida ta’lim 

jarayonida didaktik o’yinlardan foydalanish ayni muddaodir. 

 

“Davom ettir” o’yini 

1-o’quvchi matematik termin aytadi,2-o’quvchi uning oxirgi harfiga boshqa bir 

matematik termin aytadi.O’yin o’quvchilar soni tugaguncha davom etadi.Masalan: 

Aylana-ayqash-shar-romb-besh-shart-tehglama-aksioma-algoritm-metr-radius-

sinus-sekind-doira –al-Xorazmiy-yo’l-lagorifm-masala-  va hakozo. 

 

“Do’stingni  top  va masalani yech” o’yini. 

Barcha o’quvchilarga kartochkalar beriladi.Kartochkalarda masala berilgani 

yozilgan ,lekin nimani toppish kerakligi yozilmasdan boshqa kartochkaga 

yozilganbo’ladi. Bola masala shartini davomini topishi kerak va masalani 2 kishi 

bo’lib hamkorlikda ishlab o’qituvchiga topshirishlari lozim. 

 

“Rassomlar musobaqasi” o’yini. 

Doskaga ma’lum bir nuqtalar koortinatalari yoziladi: 

(0;0), (-1;1), (-3;1),(-2;3), (-3;3), (-4;6),(0;8),(2;5),(2;11), (6;10), (3;9), (4;5), (3;0), 

(2;0), (1;-7), (3;-8), (0;-8), (0;0).  

Berilgan nuqtalarni koordinatalar tekisligida  har bir  nuqtani oldingi kesma bilan 

tutashtirilsa, ma’lum chizma hosil bo’ladi. 

O’quvchilarga bu o’yin yoqadi. Shu topshiriqni teskarisini ham berish 

mumkin,ya’ni o’zimiz biror chizmani chizib , uning koordinatalarini topish 

---

 

so’raladi.Bu o’yinni  6-,7- sinflarda funksiya, chiziqli funksiya mavzularida 

qo’llash mumkin. 

 

“Kim chaqqon “ o’yini. 

6-sinfda musbat va manfiy sonlar ustida arifmetik amallar mavzusida foydalansa 

bo’ladi,bunda har bir o’quvchi quyidagi bitta jadvalni tayyorlaydi: 

 

-4 

-3 

-2 

-1 

0 

1 

2 

3 

4 

3 

. 

 

. 

 

 

 

 

 

 

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 

 

. 

 

 

 

 

 

 

 

0 

 

 

. 

 

 

 

. 

 

 

-1 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-3 

. 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

“Mozaika” o’yini. 

Biror qoida alohida qilib qirqilgan kartochkalarga yoziladi.O’quvchi ularni to’g’ri 

joylashtirib qoidani o’qib berishi  lozim. 

Rasmlar qirqib qo’yiladi ,o’quvchi rasmni birlashtirib  o’sha rasmda tasvirlangan 

narsa haqida tushuncha berishi kerak. 

Masalan,uchburchak, to’rtburchak, aylana, konus va boshqalar. Bu rasmlar 

orqasiga savollar, masala va boshqa qiziqarli topshiriqlar yozilishi mumkin. 

 

“O’ylab top” o’yini. 

Sinf 2 guruhga ajratiladi.Bolalar bir-biriga qarab saflanadi.Birinchi guruhdagi 1-

o’quvchi 1 ta matematik termin aytadi.Ikkinchi guruhdagi 1-o’quvchi uning oxirgi 

harfiga boshqa matematik  termin aytadi.Agar aytolmasa,u o’yindan chiqadi.O’yin 

shunday davom etadi,toki 1 ta o’quvchi qolguncha. 

 

 

---

 

22 

“Zanjir” o’yini. 

Bu o’yindan kvadrat tenglamalarni yechish mavzusida foydalansa bo’ladi.Har bir 

qatorning o’quvchilari tenglama yoki tengsizlikni yeching topshiriqli 

kartochkalarini oladi.1-o’quvchi topshiriqni bajarib bo’lgach,orqasida o’tirgan 

o’quvchiga o’quvchiga uzatadi,bu jarayon oxirgi partadagi o’quvchi yechguncha 

davom etadi.Tez va kam xato bilan bajargan qator  g’olib hisoblanadi.Birinchi 

guruh uchun savollar kartochkalari: 

  1.9x

2

-1=0       2. 1-4y

2

=0    3. (x+3)(x-4)=0  4.(x+5)

2

=100   5. 4x

2

-3x=0 

Har bitta yechilgan tenglama uchun  5 ball,tartib uchun alohida ballar qo’yiladi. 

 

“Zakovat” o’yini . 

Bu o’yinni tashkil etishdan oldin,o’quvchilarga topshiriqlar beriladi.Shu 

topshiriqlarni a’lo darajada bajargan o’quvchilar o’yinga jalb etiladi.Ular  

(6 o’quvchi ) sinf o’rtasida qo’yilgan partaga  guruh bo’lib o’tiradilar.Qolgan 

o’quvchilar tomonidan yuborilgan savollarga javob beradilar.O’yinni bir o’quvchi 

yoki o’qituvchi olib boradi.O’yinda 10  bosqichdan iborat bo’lib ,o’yin davomida 

guruh savollarga javob bersa,unga ball beriladi.Aks holda ball savol bergan 

o’quvchiga beriladi.  

Zakovat o’yiniga doir savollar: 

1.3 xil rangli gullar bor.2 tadan nechta guldasta yasash mumkin? Javob:3 

Yechimi: 

𝐶

3

2

=

3∙2

1∙2

= 3

 

2.Shaxmat doskasida nechta kvadrat bor?  Javob: 204 

Yechimi:

1

2

+ 2

2

+ 3

2

+ 4

2

+ 5

2

+ 6

2

+ 7

2

+ 8

2

= 1 + 4 + 9 + 16 + 25 + 36 +

49 + 64 = 204 

3.Yettita ikki yordamida yuzni hosil qiling?  

Javob: (222:2)-22:2=100 

4.Nima sababdan uylarning tomini yopishda toq sonda ,ya’ni 1,3,5,7 va hakozo 

to’siq tashlanadi?Bunga fizikaning qaysi qonunini asos qilib olingan? 

Javob:Tomning og’irlik, massalar markazi  hisobga olingan. 

---

 

5.”Zakovat” sandiqchasi  olib kiriladi.Sandiqcha  ichida shunday narsa borki, uni 

greklar Gerkules ( muqaddas ) tosh deb, xitoyliklar muhabbat toshi deb 

atashadi.Bu tosh  O’zbekistonda qanday nomlanadi? 

Javob: Ohangrabo (magnit ). Sandiqcha ichiga magnit  qo’yiladi. 

6.To’rtburchak shaklidagi tortni uch marta pichoq bilan sakkizta teng bo;lakka 

bo’ling. 

Javob:Gorizontal va vertikaliga qarab pichoq bilan kesiladi.O’ng tomondsgi 

kesilgan tortni olib chap tomondagi tort oldiga qo’yiladi va barchasini pichoq bilan 

bir marta kesiladi. 

7.Allomalardan biri  o’zining  matematikaga oid asarida shunday yozadi:”Mening 

hind  hisobiga kiritgan yangiligim shulki, bir raqami yoniga bir halqa, ya’ni 0 

qo’yib uni 10 deb o’qidim.” Bu satrlar kimga tegishli. 

Javob: Beruniy. 

8.Fanga birinchi marta o’nli kasrlarni kiritgan , XV asrda  Samarqandagi Ulug’bek 

rasadxonasida yashagan olim kim? 

Javob :Jamshid Koshiy. 

9.Eramizning V asrida yashagan 1-matematik olima-ayol kim? 

Javob:Gipatiya. 

 

“Bingo” o’yini. 

Sinf doskasida yoki plakatda quyidagi tartibda fanga oid tushunchalar nomi  yozib 

qo’yiladi.Bolalar  soniga mos qilib ko’paytirish ham mumkin.Bolalarga  jadvalni 

daftarlriga chizib olishini taklif qilinadi.O’yinni boshqaruvchi jadvalning 

kataklarida yozilgan tushunchalar haqida birma-bir ayta boshlaydi.Bola  o’sha  

katakdagi yozuv ustidan uradi. Qator  gorizontal, vertikal yoki dioganal bo’yicha 

bo’lsa, o’sha zahoti bola tomonidan bingo deyiladi.Barcha kataklar urilguncha  

o’yin davom etadi.G’oliblar rag’batlantiriladi.Masalan: 

O’yinni olib boruvchi katakdagi belgilar nomini  har qayerdan aytadi.(yuzani 

topish formulasi, uchburchak perimetrini topish formulasi,aylana yuzini topish 

formilasi, uzunlik o’lchov birligi, hajm topish formulasi…) 

---

 

24 

S= ab 

V=abc 

V=a

3

 

S=a

2

 

1metr 

𝑐 = √𝑎

2

+ 𝑏

2

 

S=

𝜋𝑟

2

 

L=

2𝜋𝑟 

P=a+b+c 

 

“Domino” o’yini . 

O’yinga 2 ta o’quvchi qatnashadi.Ular xuddi domino    o’yiniday o’ynaydilar.Faqat 

dominoning  kartochkasida   matematika faniga iod savol va javoblar yozilgan 

bo’ladi.Bitta kartochkada savol, boshqasida javobi yozilgan bo’ladi. 

O’quvchilarning vazifasi mos kelganini topib o’shani  ro’parasiga qo’yish.O’yin 

kartochkalar tugaguncha davom etadi. 

“Zinama-zina “ o’yini. 

Bunda bir o’quvchi yoki guruhlardagi o’quvchilar bilan alohida-alohida o’yinni 

tashkil etish mumkin.O’yinda savollar oddiydan murakkabga qarab 

beriladi.Beriladigan ballar ham savolga qarab oshib boradi.Savollar albom 

varag’ida tayyorlangan xaltachalarda qo’yiladi.