Таваккалчиликни бошқариш фанидан маърузалар матни

1 Мавзу. “Таваккалчиликни бошқариш” фанининг предмети. Таваккалчилик ва ноаниқлик. Таваккалчилик турлари.


Ўқув модели бирликлари:

1. 
   Таваккалчиликни методологик асослари ва унинг ривожланиши.
   
2. 
   Таваккалчиликни бошқариш назарияси.
   
3. 
   Таваккалчиликни бошқариш принциплари ва турлари.
   
4. 
   Таваккалчиликни бошқариш назарияси – иқтисодиёт ва бошқариш таъминотидир.
   
5. 
   Бозор назарияси ва таваккалчиликни бошқариш.
   

1. “Таваккалчиликни бошқариш” фанининг предмети.
Таваккалчилик ва ноаниқлик. Таваккалчилик турлари.

Бизга маълумки, ҳар қандай иқтисодий фаолият мақсади уч саволга самарали жавоб таъминлаш билан боғлиқ.

1. 
   Биринчиси, нима ишлаб чиқариш ёки қандай хизматни бажариш.
   
2. 
   Иккинчиси, мақсадга эришиш учун қандай воситаларни ва қайси тартибда жалб қилиш. Фаолият қандай шароитда амалга ошади.
   
3. 
   Учинчиси, кимлар фаолият натижаси «меваси» истеъмол қилади.
   

Юқоридаги учта саволга тадбиркор доимо жавоб қидиради. Барча ресурсларга эга бўлиб фаолиятни энг оптимал тарзда олиб борса ҳам пировард натижада фойда олишга етиб келиш жуда мураккабдир.
Таваккалчилик инсоният фаолиятнинг барча босқичларида мавжуд бўлган тарихий ва иқтисодий категория бўлиб, у кишилар фаолиятида ёки табиий ходисаларда мумкин бўлган йўқотишлар салмоғини билдирган, ҳамда тарихан жамият ривожланиши билан одамларнинг ҳалокатдан қўрқиш даражасига мослашиб турган.
Таваккалчиликни энг кўп учратиш мумкин бўлган жой - бу казино. Карта, нарда, ошиқ отиш, лотерея ўйинлари, рулетка - шулар жумласидандир. Барча спорт ўйинларида ҳам кучлар тенг келганда баъзи бир кутилмаган ва хавфли ҳаракат қилган, ғолиб чиқиш имконига эга бўлган.
Христофор Колумб Хиндистонга бораман деб янги қитъа очган. Ҳали ҳеч ким юрмаган йўлдан таваккал ҳаракат қилган. 1812 йил Кутузов Москва шаҳрини Наполионга топшириб, Россия юрагини душман қўлига топшириш эвазига ғалабага эришди. 131 йилдан сўнг Сталинградни эди.
Иқтисодиётни таваккалчиликсиз тасаввур этиб бўлмайди. Тадбиркор фаолияти давомида юзлаб қарорлар қабул қилишга мажбур. У хушёр ва вазмин кези келганда тез ва иккиланмай қарор қабул қилиши керак. Хар бир харакат албатта маълум бир мақсадга қаратилган бўлади. Натижада доимо хам ижобий бўлавермайди. Баъзан кутилган ёки кутилмаган холатларда салбий натижлар хам бўлиши мумкин.
Инсон доимо ходисаларни натижасини олдиндан билишга жуда қизиққан ва бугунги кунда ўам бу қизиқиш хеч камаймаган. Айниқса иқтисодиёт учун турмуш учун мураккабдаврларда башоратчи, фолбин, мунажжимлар барча хохловчиларга олдиндан хали юз бермаган ходиса ва воқеаларни айтиб беришади.
«Таваккал андиша билмас», «Таваккал булган жойда андишага жой йук». Бу таваккалчиликка булган салбий муносабатдир. Бугунги иктисодиётимизда айнан шу куринишдаги хатти харакатига жавоб беролмаса хам унга жавоб беришга акли етмаса хам ёлгон ваъдаларни бериб уз максадларига етиб борадилар.
«Таваккалчининг кемаси ботмас». Тез ва эпчил вазиятга тўғри бахо бера оладиган тадбиркор ижобий натижага етиб бориш эхтимоли юкори булади.
«Тарозига караб тош куйган яхши», «Курпачага караб оёк узат». Таваккал иш килишга хам имкониятни хам хисобга олишга ёмон булмайди.
Албатта енгил йул турганда кийин йулга юриш мантикга тўғри келмайди. Таваккалчилик икки тоифага бўлинади. Кур-курона харакат ва маълум бир холатни тасаввур этиб килинган харакат. Натижада ноаник ёки булиш эхтимоли паст булса бу йулга юрмаган маъкул.
Таваккалчилик бари бир юзага келади. Чунки энг аник йуналишда хам куплаб тасодиф ва кутилмаган вазиятлар бўлиши мумкин. Яна бир холат харакатнинг кучли ёки кучсизлик даражаси. Бозор иктисодиёти шароитида тез ва сифатли иш юргизган маррага осонрок етиб боради. Аммо бунда хавф хатар даражаси хам анча юкорирок булади. Чунки хеч ким маглуб булишни хохламайди.
Хавф хатарни «оқловчи» бу фойдадир. Фойда қанчалик юкори булса хавф ҳаракат ҳам шунчалик юқори бўлади. Дунё буйича қораланган иш қурол билан шуғилланиш, хавфли моддалар билан совдо сотик, «одамфурушлик» энг оғир жиноятлар ва уларнинг жазоси хам ута каттик булишига карамай одамлар шу йулларга юришади. Сабаби улар мабодо кулга тушишмаса катта фойдага эга буладилар. Хавф хатарни яна бир хусусияти уни кай даражада аник ёки ноаниклигидир. Умуман инсон нафси куп харакатларга сабабчидир. Мумкин бўлмаган нарсалар одатда кандайдир наф келтиради.
80-йилларда Польшада дастлабки карши харакатлар бошланди. Улар «Шок терапеясини», «Фалат терапеясини» биринчи булиб мамлакат микёсида синаб куришда. Бозор гирдобига улар кетидан Россияда Е. Гайдар командаси урнак олиб бозор механизимига тула ишонган холда иш юритди. Бу хам жуда куп кутилмаган натижалар олиб келади.

2.